Wat is de overeenkomst tussen de bezetting van het Maagdenhuis, het burgerinitiatief Ons Geld, rethinkingeconomics.nl en de recente boeken van Rotmans (Verandering van Tijdperk), Luyendijk (Dit kan niet waar) en Frederik & Bregman (Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers)? Allemaal trekken zij ten strijde tegen het dominante eentonige neoklassieke economisch denken en het toepassen van dit denken op steeds meer gebieden van het leven.
Zeven jaar na het uitbreken van de financiële crisis lijkt het klimaat definitief gekeerd. Steeds meer mensen zijn geschoold en in staat fundamentele kritiek te uiten op de heersende systemen, het heersende denken en de heersende ideologie. There is no alternative’ en ‘de markten vragen erom’ worden niet langer geaccepteerd. Actie wordt ondernomen en dit is pas het begin.
De filosoof Sedlácek laat in zijn boek De Economie van Goed en Kwaad zien dat de huidige neoklassieke economie in tegenstelling tot haar waardevrije claim omgekeerd normatief is. Dat wil zeggen dat wij niet onze waarden inbrengen in de economie, maar dat de economie ons haar waarden oplegt. De economie vertelt ons wat wij moeten doen en dat wij moeten luisteren. Financiële markten en financiële instellingen weten wat er moet gebeuren. Laat geldcreatie aan de markt over, dan komt alles goed.
De neoklassieke economie koloniseert bovendien steeds meer gebieden van de maatschappij. Zorg en onderwijs worden onderworpen aan economisch rendement. Universiteiten worden gezien als instellingen waar studenten worden opgeleid voor de arbeidsmarkt, studierendement wordt aldoor gemeten. Maar zijn de doelen van onderwijs niet het ontplooien van capaciteiten en het vinden van nieuwe oplossingen? En dienen mensen niet centraal te staan in de zorg?
De neoklassieke theorie is gebaseerd op het mensbeeld van homo economicus, de rationeel calculerende mens die uit is maximalisatie van eigenbelang en zich daarbij laat leiden door waarden als concurrentie, efficiëntie, rendement en winstmaximalisatie. De huidige tijd vraagt om een ander mensbeeld met andere waarden. De hedendaagse individuele mens wil vanuit vrijheid zelf verantwoordelijkheid dragen voor het economische handelen, in plaats van de collectieve welvaart over te laten aan de onzichtbare hand van de vrije markt. Hij laat zich in het economisch handelen leiden door waarden als broederschap, sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid, omdat hij beseft dat we in ons streven naar welzijn fundamenteel afhankelijk zijn van elkaar en van de draagkracht van de aarde. Dit nieuwe mensenbeeld botst met bestaande machten, die liever geen verandering willen.
Politiek-economische leiders wordt steeds vaker verweten dat zij sturen op de ‘verkeerde’ waarden. Zij hanteren zelfs zo’n beperkt denkkader dat het überhaupt zeer de vraag is of stabiliteit van het financiële systeem, sociale rechtvaardigheid en ecologische duurzaamheid ooit bereikt gaan worden. Gelukkig komt ‘het volk’ nu in opstand tegen dit denkkader. Mensen nemen het heft in eigen hand.
Na zeven kalme jaren, zouden het wel eens de zeven extreem roerige jaren kunnen worden waarin studentenprotesten en vakbondsstakingen tegen het sturen op winstmaximalisatie en het rendementsdenken zullen toenemen. Steeds vaker zullen mensen zelf hun zorg, onderwijs en energievoorzieningen gaan organiseren. Door de opkomst van duizenden coöperaties, netwerken, gemeenschappen en initiatieven van onderop zal de macht van gevestigde instituties en multinationals slinken. ICT en digitalisering kunnen dit proces versnellen. Nieuwe leiders gaan opstaan. Zij zullen handelen op basis van andere waarden en daardoor andere keuzes maken. Monetaire hervorming, circulaire economie en directe democratie worden steeds belangrijkere onderwerpen in Den Haag. Het kan simpelweg anders. Laten we als Nederland het voortouw nemen en de wereld laten zien dat het mensbeeld onder de economie kan kantelen.
Esther Somers, ethicus, initiatiefneemster rethinkingeconomics.nl, coördinator Goudzwaard School of Fair and Green Economics.
Martijn Jeroen van der Linden, promovendus TU Delft/ Economie van Innovatie en Technologie, bestuurslid Ons Geld, co-auteur Verandering van Tijdperk.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
