Het geldt natuurlijk voor de hele samenleving, en voor duurzaamheid helemaal: op wat je ziet, hoort en leest moet je kunnen vertrouwen. Dat informatie waar en betrouwbaar is lijkt vanzelfsprekend, maar is dat niet. En eigenlijk was het dat ook nooit, want mensen spreken, schrijven of verbeelden nu eenmaal niet altijd alleen maar waarheden. Maar in deze snelle en complexe tijd wordt het steeds moeilijker om misleiding te herkennen.
Spelen met de waarheid deden mensen altijd al. Soms als gevolg van een ziekte, soms uit kwaadaardigheid en soms bedoeld als grap. Het gebeurt tussen mensen onderling, tussen vijanden in oorlogen of onder politici en zakenmensen in een strijd om belangen. En in de pers zijn bijvoorbeeld spotprenten zal veel langer in omloop. Dat zijn visuele parodieën die meestal worden gemaakt om grote publieke figuren te imiteren of te kijk te zetten, of om maatschappelijke ontwikkelingen op de hak te nemen.
Onschuldige cartoons
Hoewel er altijd wel mensen of groepen zijn die er aanstoot aan nemen (met helaas soms extreem gewelddadige gevolgen), zijn cartoons doorgaans redelijk onschuldig, humoristisch of satirisch van aard en zijn ze gemakkelijk te onderscheiden van de werkelijkheid. De makers zorgen daar ook voor door juist voor een overdreven en onwerkelijke weergave te kiezen.
Anders ligt het met bewuste desinformatie en nepnieuws waar we recenter regelmatig mee worden geconfronteerd. Daarbij gaat het om boodschappen die juist zijn samengesteld om mensen op het verkeerde spoor te zetten, meestal met een politieke bedoeling. Deze boodschappen zijn niet direct zo duidelijk te herkennen als onjuiste informatie, maar kunnen op basis van bepaalde kenmerken wel worden ontmaskerd. Tegen wat dieper gravend onderzoek naar verschillende bronnen zijn die boodschappen meestal ook niet bestand.
Spontaan maar toch verkeerd
Naast bewuste desinformatie is er ook nog een fenomeen bekend waarbij misleidende informatie verspreid, die spontaan lijkt te zijn ontstaan en waarvan de oorsprong niet is te achterhalen. Onderzoek door ExpressVPN naar dit fenomeen, dat bekend staat als het Mandela-effect, noemt als mogelijke oorzaak onder andere onjuiste herinneringen die mensen soms hebben, en die de basis voor zulke verhalen vormen.
Al deze vormen van onware informatie hebben echter gemeen dat ze uiteindelijk, met wat meer of minder inspanning, nog wel te ontmaskeren zijn. Met de recent ontstane deep fakes ligt dat echter moeilijker.
De grote leugen van deep fakes
Deep fake is een vorm van misleiding die gebruik maakt van de modernste technologie zoals AI, kunstmatige intelligentie, om foto’s, video’s en geluidsfragmenten te maken die zonder technologische hulpmiddelen niet van echt zijn te onderscheiden. Het is een technologie die steeds meer wordt gebruikt om mensen te misleiden of zelfs om ze te bedriegen.
Het meest voorkomende gebruik van deep fakes is het creëren van vervalsingen van beroemdheden, politieke figuren of andere prominente personages. Die worden dan in een niet bestaande situatie weergegeven, of spreken iets uit wat ze nooit zo hebben gezegd.
Er is een groeiende bezorgdheid over wat deep fakes kunnen doen. Veel mensen vrezen dat het gebruik ervan de waarheid kan verdraaien, wat leidt tot misleiding en bedrog. Ook wordt er meer gesproken over de ethische implicaties van deep fakes. Controle is moeilijk, omdat er geen wetgeving is die dit fenomeen of de achterliggende technologie als AI, regelt.
Een nieuw effect dat het “deep fakes-effect” wordt genoemd, is vergelijkbaar met het Mandela-effect, maar dan gericht op deep fakes. Dit betekent dat mensen herinneringen aan specifieke situaties hebben die nooit echt zijn gebeurd, omdat ze gecreëerd zijn met deep fakes.
We leven in een complexe tijd met grote maatschappelijke uitdagingen. Om de noodzakelijke duurzame beslissingen te kunnen nemen moeten we meer dan ooit kunnen vertrouwen op onze informatie. En dat blijkt nu lastiger dan ooit tevoren.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
