Op 22 april is het weer Dag van de Aarde. Eén van de vele dagen die ons eraan willen herinneren hoe slecht het gesteld is met ons klimaat en het milieu. Hoe urgent de situatie is. En dat er nog hoop is als we er nú serieus werk van maken om het tij te keren.
Of dat nog kan is een vraag die zelfs de meest geavanceerde wetenschap niet kan beantwoorden. Want het systeem dat we hebben ontregeld is zó complex dat er altijd wel onbekende effecten zijn die in de modellen buiten beeld zijn gebleven. En waarvan de gevolgen ons kunnen blijven verrassen, in positieve en in negatieve zin.
Complex, complexer
Naarmate de urgentie groeit om de klimaatverandering te stoppen, groeit ook de bevolking op onze planeet. En daarmee wordt de druk op het systeem verder opgevoerd. Want meer mensen betekent meer behoefte aan ruimte, middelen, voedsel en grondstoffen.
Wat ook niet helpt is dat we nu al bijna honderd jaar lang het ideaalbeeld verspreiden van de verspillende westerse levensstijl als toppunt van geluk. Het consumentisme heeft meer en fanatiekere volgers opgeleverd dan welke religie dan ook.
En dan is er nog de technologische ontwikkeling. Hoewel die zeker potentie heeft om een bijdrage aan de oplossing te leveren, zoals veel mensen hopen, is dat nog niet zo vanzelfsprekend. Want de manier waarop technologie wordt ingezet is afhankelijk van menselijke beslissingen. Politieke beslissingen.
Het gevolg is dat ecosysteem, sociosysteem en technosysteem Aarde met de minuut complexer wordt. De processen die we willen keren groeien exponentieel en de kans om ze te stoppen wordt met het zelfde tempo kleiner.
Kijk alleen al naar het gevolg voor de energiebehoefte. Ook die neemt exponentieel toe ten opzichte van de groei van de complexiteit van een systeem. 2x complexer, 4x meer energie. Hoe complexer de samenleving wordt, hoe moeilijker het wordt om de negatieve gevolgen daarvan voor klimaat en milieu nog bij te sturen.
Kantelpunten
Een interessant fenomeen in dit verband is het kantelpunt. Het beeld dat uit veel onderzoeken en statistische analyses naar voren komt suggereert vaak dat ontwikkelingen geleidelijk gaan. Kantelpunten, de momenten waarop een ontwikkeling plotseling, en schijnbaar oncontroleerbaar, versnelt, zijn daarin meestal niet zichtbaar.
We beschreven in een eerdere serie artikelen al hoe kantelpunten de klimaatverandering zo kunnen versnellen dat ze oncontroleerbaar wordt. Maar misschien kunnen we kantelpunten ook proberen te veroorzaken om een positieve ontwikkeling op gang te brengen en te versnellen.
Immers, aan de basis van alle processen die ik hiervoor aanhaalde staat ons eigen gedrag. Ons eigen gedrag beïnvloedt alles, van de keuze voor de dagelijkse boodschappen tot aan de keuze voor de leiders aan wie we de politieke beslissingen toevertrouwen. Het is de basis van alle maatschappelijke processen. Maatschappelijke kantelpunten kunnen zo mogelijk het wapen zijn waarmee we klimaatverandering te lijf gaan. Daar gaan we binnenkort een nieuwe serie artikelen aan wijden.
Maar als het ons eigen gedrag is wat ons in de problemen heeft gebracht, is het ook een verandering van ons gedrag die ons er weer uit kan halen. Dat begint met aardig zijn voor de planeet. Wat is daarvoor een mooier moment dan op de Dag van de Aarde?
Peter van Vliet
