De pen is machtiger dan het zwaard

In deel 1 van de serie Maatschappelijke Kantelingen beschreef ik de absurde wapenwedloop in de wereld en sprak ik de hoop uit dat de mensheid ooit wijzer zou worden. Sinds de oorlog in Oekraïne lijkt die hoop ijdeler dan ooit.

Wereldwijd wordt er elk jaar 1,9 trillion US$ (1 trillion = 1000 miljard) aan defensie besteed. Daarvan 1,2 trillion door de NAVO bondgenoten en daarvan wordt weer 0,8 Trillion door de VS bijgedragen. Voorstanders zeggen dat het heeft geholpen, want in Europa is al 75 jaar geen oorlog tussen de bondgenoten geweest. Tegenstanders zeggen dat het geldverspilling is omdat de grootste gevaren van deze tijd, zoals overbevolking, armoede, vluchtelingen, pandemieën met zoönosen, cybercrime, klimaatverandering en dramatisch verlies van natuur en biodiversiteit er helemaal niet door worden afgewend.

Sinds het uiteenvallen van de Sovjet Unie in 1999 sloten een stuk of 14 voormalige Sovjetlanden zich bij de 16 West Europese NAVO leden aan. In 2008 volgden er nog twee en inmiddels staan er nog een drietal landen in de wachtrij. Sinds 2008 geven Canada en de Europese leden samen tussen 250 en 320 miljard US$ per jaar aan defensie uit overeenkomend met 1,4 à 1,7 % van hun totale BBP. De uitgaven zijn daarmee 3 tot 5 keer zo hoog als die van Rusland. Voor Poetin is dit een reden om zich bedreigd te voelen en de uitbreiding van de NAVO een halt toe te roepen. Desondanks bestaat er binnen de kring van ijzervreters twijfel over de slagkracht van NAVO ten opzichte van Rusland en vindt men na de inval van de Russen in Oekraïne dat er geld bij moet. Op Radio 1 wordt er zelfs ieder uur reclame voor gemaakt en zelfs de meest pacifistische partijen gaan er in mee. Het idee is dat we met wat extra wapentuig de Russen tot aan de grenzen van de bondgenoten kunnen tegenhouden. Ik vraag me dan wel af of de angst voor Russische kernwapens opeens weg zal vallen als de Russen die grens wel passeren en ook vraag ik me af wat de NAVO gaat doen als Rusland eenzijdig besluit kernwapens te gaan inzetten.

De NAVO leden mogen er dan trots op zijn dat ze al 75 jaar onderling niet gevochten hebben, in de rest van de wereld gingen de oorlogen gewoon door. De VS voerde de afgelopen 75 jaar vooral oorlogen aan de andere kant van de wereld. Eerst een korte Koreaanse oorlog daarna een zeer kostbare koude oorlog met de Russen, vervolgens twee hopeloze oorlogen van elk 20 jaar in Vietnam en Afghanistan die niet echt gewonnen werden en met hulp van wat afzonderlijke Europese landen een stuk of vijf oorlogen in Iran, Irak, Perzië, Syrië en Libië. Het resultaat daarvan is dat complete samenlevingen en tientallen steden volledig verwoest zijn en dat er miljoenen vluchtelingen over de grenzen van Europa kwamen. De NAVO deed daar officieel niet aan mee en ook niet na 9/11 toen één lidstaat werd aangevallen. Maar ook als de oorlog dichterbij is, zoals in voormalig Joegoslavië en nu ook niet in Oekraïne verschuilt de NAVO zich uit angst voor de Russische kernwapens achter artikel 5. Althans voor wat betreft een directe confrontatie met Rusland in het luchtruim. Indirect worden wel grote hoeveelheden wapens geleverd of geld waarmee wapens gekocht kunnen worden. Daarmee kunnen wel Russische raketten en vliegtuigen worden neergehaald, maar dat moeten de Oekraïners dan zelf doen. Poetin ziet het verschil niet.

Parallel aan het wapengekletter vinden er inmiddels ook andersoortige “oorlogen” plaats. Zo wordt steeds duidelijker dat met behulp van cybercrime een land eenvoudig kan worden platgelegd zonder dat er één schot uit een geweer gelost wordt. Nieuw daarbij is dat de geografische grenzen hierbij geen enkele rol spelen. Onze defensie zal daarom veel meer IT experts moeten inzetten in plaats van raketten.

Daarnaast hebben we tegenwoordig boycots door middel van politieke isolatie, handelsbeperkingen en financiële beperkingen. Daarmee doden we geen mensen en maken we geen steden kapot, maar verlammen we de economie van de vijand. Vroeger deden we dat door de vijand te omsingelen en de toevoer van voedsel en water af te snijden, ondertussen brandende fakkels over de muur te gooien en dan geduldig te wachten op overgave. Moderne boycots veroorzaken wel veel honger maar lijken minder effectief. Die van Zuid Afrika vanwege de apartheid, en van Noord Korea en Iran vanwege atoomwapens, hebben niet erg veel goeds opgeleverd. Voor de boycot van Afghanistan wegens de Taliban geldt hetzelfde. De economische schade is wel groot maar in geen enkele situatie was er sprake van overgave laat staan dat onderlinge haat en ideologische geschillen er door zijn verdwenen.

Ons nieuwste alternatieve wapen is de versnelling van de energietransitie waardoor we minder afhankelijk worden van olie en gas uit kwade bronnen. Op korte termijn is Europa echter te ernstig verslaafd aan fossiele energie uit Rusland en snijden we vooral in eigen vlees vanwege de hogere brandstofprijzen, terwijl de Russen daar juist van profiteren.

Aan koffietafels en aan de bar wordt soms gesuggereerd dat we de oorlog kunnen stoppen door niet op onschuldige burgers te schieten maar door alleen de kopstukken zoals Poetin om te leggen, omdat zij de belichaming van het kwaad zijn. Ook dat is een beproefde methode met een eeuwenoude voorgeschiedenis. Hoewel een verleidelijke gedachte, is het maar zeer de vraag of de wereld er beter van zou worden. Zelfs als we niet alleen Poetin maar ook alle andere dictators die we niet mogen, zoals Erdogan, Trump, Xi Jinping, Bolsonaro, Orban, Bin Salman, Kim Jong-un en nog wat van die akelige types via een moderne onzichtbare drone of een ouderwetse sluipmoordenaar of een beetje gif een kopje kleiner zouden maken, vrees ik dat het weinig zal uitmaken.

Waarschijnlijk zullen ze worden opgevolgd door minstens even erge of nog ergere types, maar het belangrijkste bezwaar is dat het in wezen helemaal niet gaat om dit handje vol personen. Deze enge mannen zijn slechts de exponent van een breed gedragen gedachtegoed dat onder hun achterban leeft. Weliswaar hebben zij de macht gecentraliseerd, maar ze staan nooit alleen. Zelfs als we de opdracht van de denkbeeldige moordbrigades uitbreiden tot hun kring van directe handlangers zullen we het gedachtengoed waarvoor zij staan niet uitroeien.

Een gedachtengoed, of het nu kwalijk is of prijzenswaardig (zoals nationale trots , vaderlandsliefde of trouw aan de ware god), kun je namelijk niet uitmoorden en niet kapotschieten. Je kunt het ook niet door boycots laten verdampen, uitdrogen of verhongeren. In alle gevallen zal het gedachtengoed zichzelf bij tegenstand juist verharden en versterken. We zien dit natuurlijk niet alleen bij  internationale conflicten en onafhankelijkheidsbewegingen tegenover totalitaire regimes maar ook al eeuwenlang bij de talloze godsdienstoorlogen en oorlogen tussen economische systemen. De kruistochten hebben de Islam niet uitgeroeid, de Jihad heeft het Christendom niet uitgeroeid en het socialisme of het communisme hebben het kapitalisme niet verdreven. Geen enkel wapen heeft corruptie uitgebannen en het ziet er naar uit dat democratie ook niet in staat is de dictaturen te verdrijven of andersom.

Dat de oorlogen van de wereld in essentie eigenlijk oorlogen zijn tussen verschillende soorten gedachtengoed, filosofieën, religies of economische systemen is geen nieuw inzicht. Het conflict tussen Kaïn en Abel was eigenlijk al een metafoor van het conflict tussen herders en landbouwers. Wel vreemd is dat onze oorlogsmachines en wapens nog steeds zijn gebaseerd op hetzelfde primitieve concept waarvan Kaïn zich bediende toen hij zijn broer vermoorde.

Maar er is nog een ander type oorlog voeren dat zich wel direct op het gedachtengoed richt. Dit is de oorlog door middel van propaganda. Propaganda is al zo oud als de profeten en het geloof in Satan maar heeft met de moderne informatica techniek en massacommunicatie vleugels gekregen. Moderne propaganda reikt verder dan raketten, is sneller dan het licht en dringt door tot diep in de emotionele centra van de mensen. Het is relatief goedkoop, vergt geen omsingeling en geen uithongering maar wordt geënt in het brein van de slachtoffers zonder dat zij daar erg in hebben. In veel gevallen gaan mensen er zelfs volledig achter staan en zijn bereid hun leven voor het geïmplanteerde gedachtengoed te geven. Met framing, leugens, twitter, fake news, deep fake, censuur en cyberoorlogen wordt tegenwoordig zelfs nog meer strijd geleverd dan met alle schiet- of kernwapens bij elkaar. De propaganda oorlogen vinden immers niet alleen plaats in Rusland en Oekraïne maar ook tussen Republikeinen en Democraten, tussen socialisten en liberalen en tussen progressieven en conservatieven en verder vrijwel overal op lokale schaal tussen voor en tegenstanders van windmolens en zonneparken, voor en tegenstanders van meer asfalt, voor en tegenstanders van lockdowns of vaccinatie en op grote schaal tussen fossiele industrie en de duurzaamheidsbeweging en tussen intensieve landbouw met overmatige vleesconsumptie en natuurbescherming. Eigenlijk verkeert de hele mensheid overal en op elk gebied in een situatie van voortdurende propaganda oorlog.

Dit type oorlog valt niet te winnen met meer en zwaardere raketten, maar dat proberen we wel, want als de één begint kan de ander niet achterblijven. Het zou mooi zijn als defensie ook echt defensie was met alleen antiraket systemen schuilkelders en kogelvrije vesten. Maar volgens de generaals is de aanval de beste verdediging.

Als columnist van Duurzaamnieuws beperk ik me maar tot het bestrijden van valse propaganda in de hoop dat de pen machtiger is dan het zwaard. Door informatie te verspreiden en eerlijke argumenten op basis van feiten, cijfers en achtergronden te geven lever ik mijn bescheiden defensiebijdrage. Het is minder bloedig maar in een tijdperk dat zelfs keiharde wetenschap nog slechts gezien wordt als ‘ook maar een mening’ en er steeds meer ‘alternatieve waarheden’ circuleren is ook dit een zware strijd.

Han Blok