Gedurende het voorjaar van 2025 lieten verschillende auteurs op Duurzaamnieuws.nl zien hoe we concrete stappen kunnen zetten naar een samenleving waarin duurzaamheid écht centraal staat. Elk deel draagt bij aan één groot verhaal, met een methode om richting te geven, een politiek die het sociale weefsel herstelt, een economie die opnieuw wordt ingericht rond planetaire grenzen en rechtvaardigheid, en een voedselsysteem dat wordt verankerd in lokale gemeenschappen. We zetten de bijdragen nog eens op een rij en groeperen de speerpunten in de aanpak. Daar laten we vervolgens een backcast op los, als voorbeeld.
Methoden om de transitie te sturen
Niko Roorda stelt dat korte-termijnchecklists, zoals de SDG’s, niet voldoende zijn omdat ze bestaande structuren ongemoeid laten. Hij pleit voor “intrinsieke duurzaamheid” als eindbestemming en backcasting als methode: begin bij de wereld die onze achterkleinkinderen willen, en werk terug naar nu. Dat betekent nieuwe lange-termijndoelen (ISG’s) en het inbouwen van duurzaamheid in wetenschap, onderwijs, bedrijfsleven en politiek.
Lammert van Raan vult dit aan met een strategisch draaiboek: bereid plannen “ondergronds” voor zodat ze kunnen worden uitgerold zodra “de tijd rijp is”. Hij wijst erop dat dominante ideologieën in het verleden op dezelfde manier wonnen: door een moreel kader te scheppen, een moonshot-programma te formuleren en wetten en financiële instrumenten klaar te hebben liggen.
Onno van Sandick legt de nadruk op mobilisatie. Geïnspireerd door Het Ministerie voor de Toekomst bepleit hij tegelijkertijd werken op alle fronten: technologie, gedrag, prijzen, activisme en organisaties. Mensen moeten niet voortdurend de verkeerde kant op worden “geduwd”; de structuur zelf moet duurzaam gedrag makkelijk maken. Dat vraagt om leiderschap vanuit de brede middenklasse, verbinding in plaats van polarisatie, en een nieuw verhaal dat aansluit bij gedeelde waarden.
Het sociale contract en de politieke basis herstellen
Jac Nijssen stelt dat we symptomen bestrijden in plaats van spelregels te veranderen. De kern van de klimaatcrisis ligt in de manier waarop samenlevingen toegang tot hulpbronnen organiseren en beloning koppelen aan accumulatie. Zijn remedie begint bij het herstellen van lokaal sociaal weefsel, kiezen voor genoeg, en nieuwe praktijken in het dagelijks leven. Politieke wil groeit pas duurzaam uit gemeenschappen die de alternatieven al in de praktijk brengen. Al is dat niet vanzelfsprekend zonder slag of stoot.
Geld en markten opnieuw inrichten ten dienste van mensen
Henk van Arkel kijkt naar het geldsysteem zelf. Omdat geld nu vooral wordt gecreëerd als rentedragende schuld, zijn groei en ongelijkheid ingebakken – en daarmee ook milieuschade. Zijn oplossing is geld herontwerpen: met regionale ruilnetwerken en tijdgebonden liquiditeit, zodat waarde lokaal circuleert, publieke doelen worden ingebouwd in het geld en de afhankelijkheid van “big money” afneemt.
Henry Mentink verbreedt dit naar een moreel en institutioneel voorstel: een “CAO voor de Aarde”. Daarmee krijgt de natuur een formele stem in bedrijfs- en investeringsbeslissingen, worden regeneratieve investeringen beloond en fungeert de aarde als volwaardige stakeholder. Hij wijst op inheemse tradities en steward-owned ondernemingen als voorbeelden.
Derk Loorbach verbindt economie aan beleving. Als het leven te duur voelt, brokkelt steun voor transities af. Het huidige systeem maakt duurzaamheid onbetaalbaar als verdienmodel; de tegenzet is om de “geldberg” te investeren in basisvoorzieningen – energie, voedsel, wonen, mobiliteit – zodat de toekomst goedkoop wordt. Zodra gemeenschappen circulaire, coöperatieve infrastructuren bezitten, zien mensen tastbare voordelen en groeit legitimiteit.
Voedsel lokaliseren als pijler van rechtvaardigheid en veerkracht
In het voedselartikel betogen Guus Geurts en Klarien Klingen dat ons huidige handelsregime elders boeren wegdrukt en hier overproductie stimuleert. Hun alternatief is voedselsouvereiniteit: eerlijke prijzen, marktbescherming, productiebeheersing en ecotaksen, gecombineerd met coöperatieve modellen die gezond en ecologisch voedsel betaalbaar maken. Innovatie alleen redt het niet; de spelregels moeten veranderen zodat lokale, diverse landbouw kan bloeien.
Waar de argumenten elkaar raken
- Begin bij het eindpunt en bereid nu voor. Roorda’s backcasting en Van Raan’s strategie van “plannen klaarleggen” komen samen in lange-termijndenken. Van Sandick vult dit aan met de oproep om tegelijk op alle hefbomen te werken.
- Verander de spelregels, niet alleen de instrumenten. Nijssen, Van Arkel en Mentink benadrukken dat gedrag pas echt verandert als we de onderliggende structuren aanpassen: geldcreatie, marktprijzen, stakeholderrechten. Loorbach laat zien hoe zulke structurele veranderingen steun krijgen door tastbare voordelen in het dagelijks leven.
- Lokaal eerst en mondiaal eerlijk. Het pleidooi voor voedselsouvereiniteit sluit aan bij Van Arkel’s regionale geldsystemen en Loorbachs lokale infrastructuren: waarde blijft in de gemeenschap, extractie neemt af en mensen krijgen regie terug.
- Narratief en legitimiteit. Van Sandick, Nijssen en Loorbach benadrukken dat mensen de transitie moeten voelen, begrijpen en kunnen betalen. Zonder legitimiteit, verankerd in verhalen en praktijk, stokt de vooruitgang.
Een samengevoegd routeplan
Gebruik backcasting om intrinsieke duurzaamheid als einddoel te formuleren (Roorda). Leg het instrumentarium klaar – wetten, belastingen, financiële mechanismen en sectorplannen – zodat het kan worden ingezet zodra de politiek het toelaat (Van Raan). Handel tegelijk op alle fronten en bouw een verbindend verhaal (Van Sandick). Herontwerp geld zodat het publieke doelen dient en lokaal circuleert (Van Arkel). Institutionaliseer de stem van de aarde via een CAO en stewardship-modellen (Mentink). Investeer in betaalbare basisvoorzieningen zoals energie, voedsel, wonen en mobiliteit (Loorbach). En veranker voedselsoevereiniteit met eerlijke prijzen, marktbescherming en coöperatieve modellen (Geurts & Klingen).
Kortom: de auteurs verschillen in accent – methode, politiek, geld, voedsel – maar samen beschrijven ze één samenhangend project: verander het verhaal én de spelregels zodat duurzame keuzes de makkelijkste, goedkoopste en meest legitieme worden. Zo wordt duurzaamheid geen toevoeging meer, maar de standaard.
Backcast in actie: Op weg naar 2050: hoe duurzaamheid vanzelfsprekend wordt
Stel je voor dat het 2050 is. Duurzaamheid is niet langer een keuze of een keurmerk, maar de onbetwiste standaard. Overheden, bedrijven en burgers nemen geen beslissing meer zonder zich af te vragen of deze duurzaam is. De economie draait circulair, fossielvrij en natuurpositief. Producten zijn standaard verantwoord en internationale instellingen bewaken oceanen, lucht en biodiversiteit. Maar hoe komen we daar?
Om dat te begrijpen, kunnen we terugkijken vanuit dit toekomstbeeld: een backcasting-benadering. Daarbij gebruiken we de inzichten van verschillende denkers en doeners die onlangs op Duurzaamnieuws.nl hun ideeën deelden, en passen we de methode toe die Niko Roorda voorstelt om tot een stappenplan te komen.
De jaren ’20: de omslagfase
In het huidige decennium worden de fundamenten gelegd. Beleidsinitiatieven zoals de Europese Green Deal, nationale klimaatwetten en de VN-doelen zetten de toon. Tegelijkertijd trekt kapitaal zich terug uit fossiele industrieën en worden ESG-criteria de norm.
Maar, zoals Niko Roorda benadrukt, moeten we verder kijken dan 2030 en de SDG’s. Korte-termijndoelen houden bestaande structuren in stand. Het is nu al nodig om intrinsieke duurzaamheid als eindpunt te formuleren en via backcasting te bepalen welke stappen dat vergt.
Jac Nijssen wijst erop dat verandering niet alleen van bovenaf kan komen: zonder sterk lokaal sociaal weefsel stokt de transitie. Het decennium van de jaren twintig is dus ook de tijd om gemeenschappen te versterken, alternatieve praktijken te ontwikkelen en nieuwe verhalen te laten wortelen.
Ondertussen worden de eerste kiemen gelegd van alternatieve geldsystemen en ruilnetwerken, zoals Henk van Arkel bepleit, die waarde lokaal laten circuleren en gemeenschappen minder afhankelijk maken van banken en grootkapitaal.
De jaren ’30: versnelling en opschaling
In de jaren dertig breekt de fase van versnelling aan. Technologische innovaties in energieopslag, waterstof en circulaire materialen maken fossiele brandstoffen steeds minder relevant. Economieën die vroeger draaiden op kolen en olie verschuiven naar kringlopen van hergebruik en natuurherstel.
Derk Loorbach stelt dat de legitimiteit van dit proces afhankelijk is van de betaalbaarheid. Mensen moeten de voordelen voelen. Daarom moet de “geldberg” worden geïnvesteerd in infrastructuren die het leven goedkoper maken: lokale energie, voedsel, huisvesting en mobiliteit. Pas als de toekomst letterlijk betaalbaar wordt, wint de transitie brede steun.
Tegelijkertijd ontstaat een nieuwe politieke realiteit. Volgens Lammert van Raan is dit het moment waarop voorbereide plannen snel kunnen worden uitgerold: wetgeving, belastingsystemen, financieringsstructuren. Wie in de jaren twintig het huiswerk heeft gedaan, kan in de jaren dertig oogsten.
De jaren ’40: consolidatie en verankering
In de jaren veertig gaat het om het verankeren van duurzaamheid in cultuur en instituties. Handelssystemen werken met verplichte CO₂- en biodiversiteitspaspoorten. Consumentengedrag is duurzaam “by default” – niet meer omdat het moet, maar omdat het marktsysteem geen andere uitkomst toestaat.
Dit is ook de fase waarin Henry Mentink’s idee van een CAO voor de Aarde werkelijkheid kan worden: een collectieve afspraak waarin de natuur formeel erkend wordt als stakeholder, en waarin bedrijven en investeerders regeneratieve doelen in hun kern opnemen.
Het voedselsysteem kantelt tegelijk richting voedselsouvereiniteit, zoals Guus Geurts en Klarien Klingen pleiten. Lokale productie, eerlijke prijzen en marktbescherming zorgen ervoor dat gezonde en ecologische voeding de norm is. Zo wordt de basis van samenlevingen – voedselzekerheid – zowel duurzaam als sociaal rechtvaardig.
Onno van Sandick onderstreept dat deze fase niet lukt zonder een nieuw verbindend verhaal. Duurzaamheid moet niet worden gezien als beperking, maar als bron van regeneratieve groei en collectieve trots. Alleen zo worden mensen meegenomen en wordt polarisatie vermeden.
2050: het nieuwe normaal
In 2050 is duurzaamheid volledig genormaliseerd. Energie, voedsel, gebouwen en mobiliteit functioneren standaard circulair en klimaatneutraal. Het geldsysteem is hervormd zodat het de samenleving dient in plaats van omgekeerd. De stem van de aarde is geborgd in beleid en instituties.
De generatie die in de jaren twintig de straat opging voor het klimaat, vormt nu de generatie die dit systeem bestuurt. Hun waarden zijn vanzelfsprekend ingebouwd in instituties, economie en cultuur.
Geen rechte weg
De weg naar 2050 is geen rechte lijn. In de jaren twintig leggen we de basis door doelen en verhalen te vernieuwen, gemeenschappen te versterken en eerste alternatieve systemen te testen. In de jaren dertig volgt de versnelling: technologische doorbraken, opschaling van nieuwe infrastructuren en de uitrol van voorbereide plannen. In de jaren veertig verankeren we duurzaamheid in cultuur, wetgeving, economie en voedselvoorziening.
Wat de acht auteurs samen duidelijk maken, is dat de transitie niet alleen technologie of beleid is, maar een verandering van spelregels, verhalen en waarden. Het gaat om geld dat anders werkt, voedsel dat lokaal groeit, instituties die de aarde erkennen, en verhalen die verbinden in plaats van verdelen.
Binnenkort volgt een tweede serie artikelen in de reeks, met nieuwe auteurs en nog meer inzichten.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
