De EU belooft meer duurzaamheid, maar daar is in de Europese hervormingsplannen voor de landbouw niet veel van te merken, stelt een analyse in Science. Duitse onderzoeksinstellingen maken brandhout van de plannen en breken een lans voor een landbouwbeleid dat rekening houdt met de klimaatverandering en biodiversiteit. Het recente rapport van het IPCC maakt dat nog urgenter.
Landbouw beslaat zo’n 40 procent van het Europese grondgebied, in sommige landen zoals Duitsland zelfs meer dan de helft. Maar de steeds intensievere landbouw is ook een van de belangrijkste oorzaken van verlies van biodiversiteit. Daardoor dreigen ecosysteemdiensten verloren te gaan.
De Europese Unie heeft in verschillende internationale akkoorden beloofd om de verschuiving te maken naar een duurzame landbouw, de biodiversiteit te beschermen en de strijd tegen de klimaatverandering op te voeren. Het Europese landbouwbeleid (Common Agricultural Policy of CAP) is een van de belangrijkste middelen daarvoor, omdat het goed is voor 40 procent van de begroting. “Maar het voorstel dat de Commissie heeft gedaan voor dat beleid na 2020, toont heel weinig van die intentie”, stelt een analyse door een groep Duitse onderzoeksinstellingen en universiteiten.
Stap achteruit
Na een uitgebreide analyse op basis van 450 studies komt de groep tot een verrassende conclusie: het voorgestelde Europese landbouwbeleid na 2020 is een duidelijke stap terug tegenover het huidige beleid. “Als je de duurzame ontwikkelingsdoelen ernstig neemt, is een diepgaande reflectie nodig op het landbouwbeleid, op de begrotingen en de instrumenten, en moeten er goede indicatoren ontwikkeld worden om de vooruitgang te meten”, zegt Guy Pe’er, ecoloog aan het Helmholtz Centre for Environmental Research. “Maar we vonden niet veel meer dan woorden op dat vlak.”
Volgens de onderzoekers heeft het Europese landbouwbeleid het potentieel om minstens negen van de zeventien duurzame ontwikkelingsdoelen ten goede te komen, maar draagt het plan in zijn huidige vorm amper bij tot twee van de doelen.
Directe betalingen
De onderzoekers hebben ook kritiek op de plannen van de EU om enkele CAP-instrumenten te behouden die erg controversieel zijn. Een belangrijk voorbeeld daarvan zijn de “Direct Betalingen” onder zogenaamde “Pijler 1” van het beleid: zo’n 40 miljard euro wordt uitgekeerd aan boeren met de oppervlakte die ze bewerken als enige maatstaf. Het gevolg is dat bijna een derde van het budget naar 1,8 procent van de ontvangers gaat.
“Deze compensatiebetalingen, die ooit in 1992 werden ingevoerd als tijdelijke oplossing, missen een degelijke wetenschappelijk onderbouwde reden”, zegt landbouweconoom Sebastian Lakner van de University van Göttingen. Volgens de onderzoekers hebben de directe betalingen nauwelijks voordelen voor de ecologische of maatschappelijke doelstellingen.
Vergroening verwaterd
De kritiek is niet nieuw en werd ook al belicht in 2010 tijdens de zogenaamde “vergroening” van de directe betalingen, maar die poging verwaterde aanzienlijk na politieke druk tijdens de laatste hervormingen en bleek uiteindelijk ineffectief.
Toch stelt de Europese Commissie voor om die directe betalingen te behouden en zelfs uit te breiden, weliswaar onder een “groene architectuur”, met ecologische criteria. 40 procent van het budget moet ook als “klimaatvriendelijk” bestempeld zijn. Maar de berekening van die criteria laat te wensen over, zegt de analyse. En terwijl de uitstoot van broeikasgassen uit de landbouw blijft stijgen, biedt de commissie geen echt instrument om die aan te pakken.
“Pijler 2” van het landbouwbeleid biedt betere middelen om het verlies aan biodiversiteit en de klimaatverandering te bestrijden, zeggen de onderzoekers. Maar hoewel die pijler amper een tiende van het budget uitmaakt van Pijler 1, wil de commissie er nog 28 procent op besparen in de komende jaren.
Lobby
Volgens de onderzoekers is de belangrijkste oorzaak van de ecologische tekortkomingen het onevenwichtige hervormingsproces. Dat geeft machtige lobbygroepen de kans hervormingen te beïnvloeden en hun eigen belangen door te drukken, terwijl belangrijke stemmen uit de maatschappij en de wetenschap geen kans krijgen.
“Het ontbreekt de EU duidelijk aan de politieke wil om tegemoet te komen aan de vraag van de bevolking naar een duurzamere landbouw en om de duurzame doelen te implementeren die ze mee heeft goedgekeurd”, zegt Pe’er. “De belangen van lobbygroepen hebben het duidelijk gewonnen van zowel het maatschappelijk belang als de veelheid aan wetenschappelijke bewijzen.”
Uit een Europese studie blijkt dat 92 procent van de burgers en zelfs 64 procent van de boeren pleit voor een landbouwbeleid met respect voor het milieu en klimaat. Volgens de onderzoeksgroep kan dat op termijn enkel door een einde te maken aan de directe betalingen. Op korte termijn moet Pijler 2 versterkt worden en moeten maatregelen die hun nut bewezen hebben, gesteund worden.
Pe’er en Lakner zien het pas verkozen Europees Parlement als een kans om het hervormingsproces bij te sturen. “Er is voldoende wetenschappelijk bewijs van wat werkt en wat niet op het vlak van milieu”, zegt Pe’er. “Het is in het kernbelang van de Europese Commissie om het geld van de belastingbetaler efficiënter te gebruiken om sociale doelen te bereiken, zoals het behoud van diversiteit of een duurzamere landbouw.”
