Het groeidossier 3: Een typisch geval van verslaving
Economische groei zoals gemeten door het BBP draagt bij tot een hoger gemiddeld inkomen, en in bescheiden mate tot de werkgelegenheid. Het draagt niet bij tot een meer gelijke inkomens- en vermogensverdeling, een verbetering van het milieu, een tegengaan van de opwarming van de aarde, of alle non-materiële waarden die ik in de vorige aflevering heb genoemd: geluk, stilte, vrije tijd, enzovoort. Onderzoek toont aan dat eerder het omgekeerde het geval is: een hoger BBP leidt tot een grotere ongelijkheid, meer milieu- en klimaatproblematiek, minder geluk, stilte en vrije tijd. Voorts leidt economische groei aantoonbaar tot collectieve en private schulden en tot instabiliteit van het economisch-financiële systeem (zoals bevestigd door Klaas Knot, de president van de Nederlandse Bank in NRC/Handelsblad, 8/10/2015). Dit laatste doordat het streven naar groei in de praktijk altijd leidt tot volatiliteit (grote beweeglijkheid) op de financiële markten en oververhitting van de economie, en tot zeepbellen, waarna een terugslag volgt in de vorm van economische depressie, waardoor het streven naar groei weer wordt aangewakkerd. Deze economische instabiliteit en de grotere ongelijkheid ondermijnt ook de maatschappelijke stabiliteit, en is mondiaal een belangrijke oorzaak van geweld.
Als de kosten van economische groei zo hoog zijn, waarom houden we er dan zo fanatiek aan vast? Ik zie daarvoor twee redenen: mimetische begeerte en werkgelegenheid. En misschien is er nog een meer fundamentele reden waarom we zo verslaafd zijn aan economische groei: als sublimatie van de behoefte aan maatschappelijke groei. Daar wil ik nu niet verder op ingaan - dat komt in een latere aflevering aan de orde als we het begrip groei nader onder de loep nemen.
Om met de eerste reden te beginnen: wij mensen willen altijd meer. Toch is aangetoond dat boven een zeker welstandsniveau het hebben van meer materiële goederen niet bijdraagt tot ons geluk. Maar wat wel afbreuk doet aan ons geluk: als we minder hebben dan een ander met wie we ons vergelijken. Dat leidt tot mimetische begeerte: het willen nabootsen van de ander. Deze begeerte wordt door ongelijkheid in inkomen en vermogen aangewakkerd, en is dus een van de gevolgen van economische groei, die zodoende zichzelf in stand houdt. Het gras bij de buurman is altijd groener. In de rijkere landen is het streven naar een hoger gemiddeld inkomen dus niet alleen niet nodig, maar ook schadelijk. Voor arme te ontwikkelen landen ligt dit natuurlijk anders.
Groei leidt ook tot werkgelegenheid, en dat is een groot goed. Niet zozeer vanwege de inkomsten die men door werk verwerft - dat kan op andere manieren gerealiseerd worden - maar doordat werk een gelegenheid bij uitstek is om zichzelf te ontwikkelen en daar een levensvervulling uit te halen. Voorts is het idee dat men een waardevolle bijdrage levert aan de samenleving een bron van levensvreugde. En tenslotte is werk een bron van sociaal contact. Het behoren tot een werkteam kan, afgezien van bepaalde ontsporingen, eveneens zeer bijdragen tot menselijk geluk. Omdat werk zo belangrijk is, is het streven naar volledige werkgelegenheid een begrijpelijke reden waarom we vasthouden aan economische groei. Als we vanwege de nadelen af willen zien van het streven naar economische groei zullen we dus voor het werkloosheidsprobleem een oplossing moeten vinden. Ik kom daar nog op terug.
Alles overziende zal ieder weldenkend, mens - zoals u en ik - afzien van het streven naar economische groei (althans in het rijke Westen) als we een oplossing vinden voor het werkgelegenheidsprobleem (overigens bewijst de praktijk dat ook het streven naar economische groei het werkgelegenheidsprobleem niet echt bevredigend oplost). Concluderend: economische groei is dus ongewenst. Maar eigenlijk is dat een academische kwestie. Want economische groei is in de nabije toekomst feitelijk niet meer mogelijk. Daarover in de volgende aflevering.
Wordt vervolgd.
Erik van Praag
Lees ook Groeidossier deel 1-2
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
Alvast bedankt - en blijf gezond!
Economische groei: goed of slecht? Voor of tegenstanders kunnen daar lang en breed over discussieren, en dat gebeurt dan ook. Ik kan me voor een groot deel vinden in de bezwaren die Erik van Praag opvoert tegen ongebreidelde en voortgaande groei.
Het hangt echter van de startpositie af of economische groei nog gewenst is, of niet. Economische groei is in mijn visie een afgeleid resultaat en géén doel op zich!
Het doel zou volledige werkgelegenheid moeten zijn (met een heel klein beetje frictie werkloosheid, omdat als iemand graag een andere baan wil, soms op de koop wil nemen dat hij/zij tijdelijk even zonder werk zit).
Met die volledige werkgelegenheid zou iedereen die kan werken een baan naar zijn of haar zin moeten kunnen verwerven, met daarmee een eerlijk inkomen.
Als we daarnaar streven zal soms de economie wat groeien, en soms ook niet.
Wat houdt ons dan nog tegen?
Willen we volledige werkgelegenheid nastreven, dan zullen we werk minder zwaar moeten belasten dan nu het geval is……. Dat vereist een wezenlijke transformatie van ons belastingstelsel. Dat zal niet in één keer lukken, maar elk jaar met een klein beetje verandering zullen we uiteindelijk ook goed uitkomen.
Hoe? Daar kom ik graag een andere keer nog op terug
Tjwan Oei
Velp
Erik – Heb het stuk inmiddels gelezen. Van den Bergh verkettert niet het streven naar BBP groei. Hij stelt dat er meer menselijke waarden zijn dan inkomen alleen. Hij draagt een methode aan waarbij ook voor andere zaken dan BBP ruimte zal zijn. Probleem met zijn voorstel is dat i.t.t. de berekening van het BBP hij die zaken niet of onvoldoende kan kwantificeren, zodat ze niet in de economische modellen kunnen worden meegenomen.
Wanneer je vasthoudt aan de stelling dat BBP groei onder alle omstandigheden schadelijk is, dan dien je aan te geven welke schade uit een toeneming (of afneming?) van het BBP voortvloeit en voor wie.
AVE: In de eerste aflevering geef ik een link naar een artikel, waarin een aantal verwijzingen staan naar de wetenschappelijke publicaties waarop ik mijn stellingen baseer. Ik vond het niet nodig om al die verwijzingen ook hier op te nemen. Wie daarin werkelijk geïnteresseerd is leze dat artikel en de de de artikelen en boeken die daarin genoemd zijn. Overigens zijn die stellingen algemeen bekend en aanvaard in wetenschappelijke kring – al wordt er niet altijd naar gehandeld.
Wat betreft het tellen van de afleveringen: de eerste twee afleveringen die ik heb aangeleverd zijn door Duurzaamnieuws in één keer geplaatst als één aflevering.
Op deel 1 van het dossier heb ik gereageerd door te vragen naar het denkmodel dat aan dit betoog ten grondslag ligt. Dat wordt nog steeds niet gegeven. Ook maakt hij geen onderscheid in het circuit van productie van goederen en diensten en het financiele circuit, met zijn eigen doelstellingen en werking. Van Praag gaat er ten onrechte vanuit dat het financiele circuit uitsluitend dient t.b.v. de goederen en diensten.
Dat is een onjuist uitgangspunt. De financiele sector heeft eigen doelstellingen en een eigen dynamiek.
Ik lees deze artikelen via duurzaamnieuws.nl. Helaas werd deel 2 daarin niet weergegeven.
Een denkmodel gaat uit van een te behalen doel en de inzet van instrumenten om dat doel te bereiken.
Erik van Praag betrekt een aantal stellingen, die hij nergens onderbouwt. De belangrijkste stelling:
Economische groei is schadelijk voor de maatschappij en dus ongewenst. Hij stelt dat hij de juistheid daarvan a.d.h.v. wetenschappelijk onderzoek zal aantonen. Echter nergens vindt die verwijzing plaats.
Op deze wijze is het hele betoog 1 groot kletspraatje.
@Yoram Krozer: Als wetenschapper is het beter om argumenten te geven in plaats van speculaties. Waaruit concludeer je dat de redactie jouw werk zou (moeten) kennen?
Overigens zijn we het niet eens met je reactie: economische groei is een kerndoel van regeringen en ondernemingen over de hele wereld.
Ook speculatief is dat we geen afwijkende meningen plaatsen; we willen juist de discussie stimuleren. Je bent uitgenodigd om een stuk te schrijven over je visie. En misschien kun je het boek ook toesturen. Dan kunnen we geinformeerd reageren 😉
Valse argumentatie. Economische groei is geen doel of middel maar resultaat van politieke beslissingen en allocatie van middelen. Zie onderbouwing van de innovatie-gedragen economisch groei in Krozer, 2015, Theories and Practices on Innovating for Sustainable Development. Ernstiger is dat de redactie van Duurzaamheidsnieuws kern[unten van deze onderbouwing in het bezit heeft maar alternatieve opvattingen niet plaatst.
Er is een tijd geweest dat we er wel wat in zagen dat machines en robots ons werk konden overnemen en dat wij lekker konden doen wat we leuk vonden. Nu moeten we opeens allemaal werken. Beetje ouderwets eigenlijk.
Aan het eind van de 1e alinea schrijft U “Dit laatste doordat het streven naar groei in de praktijk altijd leidt tot volatiliteit “. De voorbeelden die u noemt veronderstellen allemaal een neo liberaal economisch beleid, waarbij de overheid en de ECB alleen met monetaire middelen mogen stimuleren ( Rente 0 en CE. )
Een beleid langs de lijnen van de theorieën van Keynes: Investeren door de overheid, en gestimuleerd door de overheid ook door het bedrijfsleven en de burgers met name in ( duurzame ) infrastructuur, heeft m.i. de door u genoemde nadelen niet. Dat moet ook met geleend geld, maar Nederland kan van zichzelf lenen. ( Nederland heeft geld zat gezien het grote overschot op de handelsbalans. ) Kortom, ik denk dat als we de neo liberalen wegstemmen er een beleid van groene groei mogelijk is dat voldoende inverdien effecten heeft om ook financieel na enige aanlooptijd tot een aanvaardbare situatie te leiden.
Als ik de leefomstandigheden met pakweg 150 jaar geleden vergelijk dan ben ik blij nu te leven en dat alles dankzij de technologische vooruitgang en de daarmee mogelijk gemaakte groei, maar desondanks zie ik eigenlijk geen enkele reden om in principe voor of tegen economische groei te zijn. De argumenten die worden genoemd kan ik eigenlijk geen van allen onderschrijven. Het feit dat je met een handig werktuig als een hamer ook minder nuttige dingen kunt doen als iemand op zijn hoofd slaan moet niet leiden tot het verbod van hamers, tenzij het wellicht een goed gebruik is geworden om het instrument slechts daarvoor te gebruiken. Dus gewoon om filosofische redenen kan ik me in de gebruikte argumenten van je schrijven niet vinden. Overigens zit in het BBP ook een stuk dat slechts bedoeld is om de wereld duurzaam te houden (zoals bijv. vuilnis ophaaldiensten), maar daar mag je natuurlijk best wat andere componenten aan toevoegen die wellicht niet direct in euro’s zijn uit te drukken.
Ik zou graag willen dat er meer wordt ingezet op minder werkloosheid, iedereen verdient een kans om een nuttige bijdrage aan de samenleving te kunnen leveren, daar schieten we meer mee op dan het najagen van een spookgedrocht.
En bij teveel economische meten we een fikse boete betalen aan Brussel, wat de groei weer tekort doen.
Meer banen levert het niet op, dus minder economische groei en een Onvoorwaardelijk Basisinkomen voor iedereen.
Dan komen er weer (deeltijd-) banen vrij.