Op een paar dagen na twee jaar geleden schreef ik dat het klimaat begint te bijten. Met de recente watersnood in Limburg, Duitsland en Belgie, met de hitte en de bosbranden in Canada en met een Amazonewoud dat in plaats van zuurstof nu meer CO2 begint te produceren, zien we steeds meer tanden van het beest. We kennen de beelden uit verre landen. Nu voelt de Nederlandse leeuw de tanden van klimaatverandering ook in de eigen kont. Nota bene een dag na de publicatie van een, volgens velen nog steeds te slap, Europees klimaatplan brak de hel los.
Droogte, hitte, water en ook koude wisselen zich af om tastbaar en voelbaar te maken wat klimaatverandering in de praktijk betekent. We zagen ze allemaal in records of extremen langskomen de laatste jaren. En de gevolgen zijn cumulatief, zowel de directe gevolgen van overstromingen betreft, als de nasleep daarvan.
Rampgevolgen stapelen
Het uiteindelijke aantal overleden slachtoffers in het hele rampgebied is nog niet bekend, maar is nu al ongekend hoog. De overige slachtoffers van de waterramp krijgen op korte termijn te maken met schoonmaken, opknappen, al dan niet uitkerende verzekeringen en schadefondsen. De bewoners van de stroomgebieden van Maas en Rijn krijgen nog het binnenstromende water van de omliggende landen te verwerken. En op langere termijn krijgen de huiseigenaren en ondernemers in de betrokken gebieden te maken met gebouwschade, waardedaling of zelfs onverkoopbare panden en terugtrekkende verzekeraars. Daar zullen veel gezinnen en bedrijven bij zijn die dat niet kunnen dragen, met alle gevolgen van dien.
Dat komt dan nog bovenop de gevolgen van de covid-pandemie, die net als klimaatverandering een direct gevolg is van overexploitatie van de planeet. Die factor telt hier bovendien nog zwaarder, omdat de getroffen regio ook sterk toeristisch is.
Het cumulatieve effect doet zich ook economisch gelden. Na de zware investeringen om bedrijven tijdens de pandemie te steunen volgt nu de enorme schade van de watersnood. Met klimaatrampen die zich in steeds hoger tempo opvolgen komt ook de grens van de economische weerbaarheid in zicht.
Veel sneller dan verwacht
Wetenschappers hebben klimaatmodellen ontwikkeld die plaatselijke regenval van deze omvang rond 2050 waarschijnlijk achtten, en zijn verbaasd dat die nu al voorkomen. Maar er is ook al veel eerder voor gewaarschuwd dat de gevolgen van klimaatverandering niet geleidelijk gaan zoals in modellen, maar schoksgewijs. Dat laat ook de extreme temperatuur van vorige maand in Canada zien. Modellen berekenen alleen de uitkomst van de algoritmen die in de modellen staan. De factoren die de verandering in klimaat en extreem weer beïnvloeden, kennen we niet allemaal en zitten dus ook niet allemaal in die modellen. Die mogen nu dus de prullenbak in, want onvolledige aannames leiden tot verkeerde uitkomsten.
Wat hier nu in een paar regio's gebeurt, speelt zich ook op mondiale schaal af. Zo neemt het jaarlijkse aantal klimaatrampen met een schade van meer dan een miljard us dollar al decennia lang toe; het Amerikaanse NOAA houdt dat bij voor de VS.
En op deze lijst van overstromingen in Europa zie je dat het aantal overstromingen sinds het begin van deze eeuw explosief toeneemt.
Niet meer bij te benen
Vooral Nederland heeft een probleem. Niet alleen ligt het in een zone die relatief zwaar wordt getroffen door de gevolgen van klimaatverandering, het krijgt vooral bij regen en droogte ook nog een deel mee van omringende landen in de stroomgebieden van Rijn en Maas. Zowel te veel als te weinig water leveren problemen op. De dreiging komt van twee kanten: vanaf de zee en van binnenuit.
Door de hoge bevolkingsdichtheid doen de gevolgen zich sterker voelen en is de schade groter. Daar bovenop komt nog dat vitale infrastructuur deels in risicogebieden ligt. Niet alleen veel woningen, maar ook energiecentrales en zelfs ziekenhuizen (zoals in Venlo).
Die infrastructuur is extra gevoelig omdat veel vitale apparatuur in kelders is geplaatst, zoals de besturing van veel liften, en ook computerservers. De ondergrond zit barstensvol kabels en leidingen die bij aardverschuivingen en verzakkingen breken en lekken. Je ziet in de rampgebieden alles tegelijk misgaan: naast de verwoesting ook geen elektriciteit, gas of drinkwater en de inhoud van het riool komt naar de oppervlakte. Veel van die infrastructuur is ook nog vele tientallen jaren oud en dus extra kwetsbaar.
We zijn hopeloos te laat om dat nog allemaal op tijd aan te passen aan de steeds sneller gaande klimaatverandering. Bovendien is de vraag of we de investeringen nog wel kunnen opbrengen.
En dan de maatschappelijke schade
Om het hoofd te bieden aan alle bedreigingen is niet alleen heel veel geld nodig. Het vergt ook een veerkrachtige en eensgezinde samenleving om er de schouders onder te zetten. De coronapandemie laat nu zien dat daarvan nauwelijks sprake is. In de ikke-eerst samenleving heerst meer dan ooit de instelling van na mij de zondvloed. Een deel van de bevolking dat nog wel sociale verantwoordelijkheid voelt is fysiek en mentaal verzwakt door ziekte, depressie en zowel maatschappelijke als economische uitzichtloosheid.
Tel daarbij een overheid op die veelvuldig niet alleen haar plicht verzaakt, maar zelfs actief werkt tegen het belang van het land en haar burgers in. Op het moment dat leiderschap meer dan ooit geboden is, is het vertrouwen in de leiding tot een dieptepunt gezonken.
Nog maar eens excuses van Mark Rutte
Al decennialang vragen wetenschappers en organisaties om effectieve klimaatmaatregelen. Vorig jaar moest zelfs de rechter de regering Rutte, die toen al tien jaar lang niet thuis gaf, dwingen tot voldoende klimaatactie. Diezelfde, nu demissionaire, minister president maakte deze week uitvoerig excuses voor de nalatige aanpak van de coronacrisis. Het zou hem sieren om nu (eindelijk) ook maar eens excuses aan te bieden voor zijn aandeel in de klimaatramp die ons nu treft en wellicht te gaan helpen om slachtoffers bij de buren te bergen. Misschien dat hem dat het noodzakelijke gevoel van urgentie geeft, ook om zijn biezen te pakken.
Peter van Vliet
Illustratie: © Masha Loutanina
