Perzik wordt de smaak èn de kleur van 2024, “gekozen om gemeenschapszin, vriendschap en troost te inspireren”. Gelukkig komt ‘Plant Back in Plant-Based’, met echte vegetarische hamburgers, zonder namaakbloed. Meer duidelijkheid op de verpakkingen, minder verspilling, krachtvoer en watergebruik. En het EAT-Lancet 2.0 rapport komt uit, met het laatste woord over duurzame, betaalbare en toegankelijke voedselsystemen. Kernbegrip van dat rapport: rechtvaardigheid. En eindelijk heeft ook Nederland een suikertaks op frisdrank.
Het plezier van voorspellingen doen is dat het een vorm van wensdenken is, een gezelschapsspel. Net als goede voornemens hebben. Daar kan je je ook straffeloos niet aan houden. De beste manier om voorspellingen, modellen, doelstellingen en prognoses te testen is af te wachten of ze uitkomen. Wel of niet correct voorspeld: wat is ermee bewezen? In ieder geval dat de wereld grillig is.
In 2000 zou Nederland 27,5 miljoen inwoners geteld hebben, volgens de directeur van het CBS in 1921. Het waren er een stuk minder in werkelijkheid. Gelukkig maar, want 27,5 miljoen zou wel erg veel zijn. Maar ook dat is helemaal de vraag. Misschien hadden we het met z’n allen destijds wel goed aangepakt (was er een wereldoorlog voorkomen) en was Nederland een drukke, doch goed bestuurde stadstaat geworden. Een vredig soort Singapore aan de Noordzee, en geen vervuilde, industriële agristaat.
In weerwil van de vrees voor een tsunami van asielzoekers kwamen er in 2023 minder buitenlanders hun heil zoeken in Nederland dan in 2022. Heeft dat het migratiedebat bedaard? Duidelijk niet. Kennelijk heeft het corrigeren van onheilsverwachtingen met cijfers ook geen zin. Het is maar wat je wilt geloven. Nee, zegt Indiana Jones, hoe hàrd je ergens in wilt geloven.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Voorspellen is behalve een geliefde eindejaarshobby ook een serieus – of minder serieus – beroep. De studie Actuariële Wetenschappen is ongeveer de zwaarste academische opleiding die er is. Een actuaris berekent met een hoop wiskunde en statistiek financiële risico’s, van verzekeringen en beleggingen bijvoorbeeld. En die moeten maar beter uitkomen, anders gaat het bedrijf, de bank of het land failliet.
Dergelijke risico’s op het behoud van hun baan lopen professionele piskijkers, maar ook de staatsvoorspellers van het CBS, meestal niet. Iemand als de ‘trendwatcher’ Adjiedj Bakas, you gotta love him, heeft een florerende business opgebouwd op basis van pseudowetenschap en fantasie. Voor vierduizend euro komt hij uw bedrijfsfeestje opluisteren met een onderhoudend betoog over 2024.
Bakasismen
Oekraïne wordt in Adjiedjs glazen bol verdeeld tussen Polen en Rusland. ‘Klimatisme’ en ‘wokisme’ verliezen terrein. Nederland wordt ‘ontKaagd’. Ons wacht een jaar vol ‘happynomie’ maar ook de ‘Zbellie’, de opstand van Generatie Z (niet wordt bedoeld de agressieve Russische ‘Z’). Het is het Chinese jaar van de Draak, dus ja, wat wil je. Voormalig Rabo-CEO Wiebe Draijer zegt: “Hij inspireert en heeft heel vaak gelijk”. Wat zou Adjiedj op een bijeenkomst van XR voorspellen? Er komt een einde aan de fossiele subsidies in 2024?
Bakas en collega’s hebben het druk rond de jaarwisseling, de carnavalsperiode van de voorspellingen. Alles mag, je weet dat je het met een korrel zout moet nemen. Iedereen is even een clown, niet alleen de beoogde nieuwe premier. Modekleuren worden in 2024 blauw, goud, zilvergrijs en wit. Misschien ook ‘geblondeerd’. Culinaire nieuwlichters beloven weer grote veranderingen in wat we net in het afgelopen jaar hebben leren waarderen of verafschuwen. Had iemand de crompouce voorspeld? Heeft u veel appels met kaneel gegeten? We moeten kennelijk goed naar TikTok luisteren. Culinair volgens TikTok is gek snacken. Dat is alvast één trend die doorzet.
Trends voorspellen is niet alleen zomaar entertainment. In de voedingsindustrie (maar waar eigenlijk niet) is marketing de belangrijkste stimulans van omzetgroei. Voorspellingen, liefst met enig aplomb gebracht, zijn een prachtige marketingtool. Lezend in de internationale ‘trade papers’ van de voedingsindustrie ontkom je niet aan de lijstjes, de ene nog vermakelijker (want fantastischer) dan de ander. Maar er steekt wel bloedserieuze handel achter
In de voorspellingen gaat het veelal over nieuwe smaken. De markt voor smaken en geuren is gigantisch, dit is het terrein van de ‘flavor houses’, multinationals met bedrijfsnamen die de consument weinig zeggen, omdat ze in de ‘business-to-business’ zitten: Kerry Group, DSM-Firmenich, Givaudan, Symrise en andere. Wat zij maken komt terug in nieuwe (fabrieks)producten in de supermarkt.
In alle publiciteit over en marketing van de smaakhuizen wordt als belangrijkste trend genoemd de groeiende vraag van de consument naar natuurlijke producten. Dat is niet per se iets van 2024, die trend is jaren geleden al ingezet. Maar er wordt wel elk jaar een nieuwe draai aan gegeven door de commercie.
Bloemen en perziken
“Smaakhuizen hebben er hard aan gewerkt om te voorspellen welke smaken het komende jaar in het middelpunt van de belangstelling zullen staan.” Dat schrijft het kleine, maar succesvolle bedrijf Mother Murphy’s Flavors op de website. Komend jaar hebben we vooral trek in ‘floral flavors’, bloemensmaken, voorspelt het Amerikaanse bedrijf. Een macaron met lavendelsmaak, een frisdrank met viooltjes. “Bloemige smaken geven niet alleen een verfijnde draai aan culinaire creaties, maar roepen ook een gevoel van rust en schoonheid op.”
Dé smaak van 2024 wordt peach, perzik. Maar niet alleen als smaak zal perzik domineren, ook als kleur. De keuze voor perzik is het resultaat van een grondige samenwerking tussen DSM-Firmenich en het Pantone Color Institute. Perzik is de ‘12e Smaak van het Jaar’, “gekozen om gemeenschapszin, vriendschap en troost te inspireren”. Daar hebben we behoefte aan, dat klopt. Maar dat een ‘peach’ als emoticon (en ook in ‘slang’) een seksistische connotatie heeft, was kennelijk geen bezwaar.
Bedenk hierbij dat de ingrediënten die de smaak geven geheel chemisch vervaardigd worden. Met lavendel en viooltjes als grondstof, maar niet noodzakelijk, en dusdanig bewerkt dat het bruikbaar is in heldere vloeistoffen, bakkersproducten en toetjes. Niet zomaar een stuk gember of een tak munt in heet water. Daar valt niets aan te verdienen.
De trend naar meer plantaardige voeding krijgt met deze bloemige producten een creatieve invulling, maar wordt ook in bestaande producten zichtbaar, aldus Whole Foods, de Amerikaanse biologische supermarktketen die sinds 2018 eigendom van Amazon is. De ‘organic’ kruidenier (500 winkels in de Verenigde Staten) heeft een ‘Trends Council’, dat elk jaar met tien trends komt op basis van wat inkopers, klanten en culinaire experts zien gebeuren.
De belangrijkste trend is ‘Put the “Plant” Back in “Plant-Based”’. Hier is duidelijk een reactie zichtbaar op de plantaardige vlees- en zuivelvervangers die in diskrediet zijn geraakt omdat ze niets anders bleken te zijn dan ultra processed food waar geen vlees maar verder wel allerlei ongewenste ingrediënten en additieven in gestopt werden. Bietensap of leghemoglobine uit soja dat op runderbloed in een echte hamburger moet lijken hoeft niet meer.
NutriScore en suikertaks
De consument wil meer transparantie over voedsel, en daar passen simpeler producten bij, met een korter lijstje ingrediënten. Echte ‘clean label’ moet de standaard worden. Per 1 januari dit jaar is ook in Nederland de NutriScore uitgerold, na een hobbelige aanloop. Met duidelijke vermeldingen van de ingrediënten en die kleurtjes op de verpakkingen zal de consument toch wel iets geholpen worden bij het maken van gezonde keuzes. Er zijn buitenlandse voorbeelden van aanpassingen door fabrikanten van hun producten waardoor ze een gunstiger NutriScore-kleurtje krijgen, door minder vet en suiker toe te voegen.
Waar echt wel wat van verwacht mag worden, is de suikertaks die per 1 januari is ingevoerd op suikerhoudende dranken. Uit (modellerende) studies blijkt dat een verhoging van de verbruiksbelasting op alcoholvrije dranken met suiker de verkoop, maar niet per se de volksgezondheid beïnvloedt. Maar wereldwijd is er nog te weinig ervaring met de maatregelen, waarvan het effect als het ware onmeetbaar verdwijnt in de grote, calorierijke hoop van de rest van de voeding. Een onderzoek naar vijf jaar suikertaks in het Verenigd Koninkrijk liet onder jonge kinderen al wel een aanzienlijk verband met afnemende obesitas in die leeftijdsgroep zien.
Minder maar beter
Een duidelijke trend, misschien niet nieuw maar wel meer uitgesproken in 2024, is ‘less is more’. De Volkskrant ziet in menig aspect van het consumeren de neiging naar minderen. De link met het duurder worden van voedsel en andere producten wordt niet gelegd, maar ligt voor de hand. Minder vlees, maar wel goed vlees: het flexitarisme zal terrein winnen op het vegetarisme, lees je hier en daar. De rechtvaardiging hierachter is dat een optimaal, (goeddeels) gesloten productieketen in de landbouw niet kan zonder dierlijke mest en er dus wel koeien, kippen en varkens moeten rondscharrelen op de boerderijen. En die leveren dat goede vlees.
Wat de verduurzaming van de veeteelt betreft hoeven we van de aantredende regering niet veel te verwachten, ondanks duidelijke Europese richtlijnen. Te hopen valt dat de beweging van onderaf, door biologische boeren die hun bedrijfsvoering willen verbeteren, meer zoden aan de dijk gaat zetten. In Duitsland heeft Naturland.de, een ‘Verband’ van biologische boerenbedrijven, de aangesloten leden per 1 januari opgelegd minder krachtvoer te gebruiken. Minder krachtvoer betekent: minder import van eiwitrijk veevoer, minder stikstof en methaan uit de koeienmagen, meer weidegang, minder intensieve zuivelveeteelt, minder dierenleed. Trends in ‘food’ beginnen bij dergelijke trends in ‘feed’.
Een duidelijke wens, maar we moeten nog zien of het echt gaat lukken in 2024, is het verlagen van het watergebruik in de voedselproductie. En niet alleen bij de teelt van avocado’s. Water wordt schaars, ondanks de hoosbuien, dat is één van de paradoxen van de klimaatverandering. Over de hele wereld drogen traditioneel vruchtbare gebieden op. De vraag is of inderhaast aangelegde spaarbekkens en andere voorzieningen de groeiende vraag naar (drink)water kunnen dekken. Bedrijven als Nestlé zagen dit al jaren geleden aankomen en sloegen hun slag met de rechten op mineraalwaterbronnen .
Minderen geldt ook voor de horeca. Restaurants hebben het zwaar sinds de covidepidemie. Britse koks , die ook nog te kampen hebben met hogere kosten sinds brexit, gaan over op (prima) goedkope vissoorten: schar, wijting, steenbolk. Hopelijk houdt het Verenigd Koninkrijk zich aan de internationale afspraken over de visquota. De Nederlandse visserij heeft met 2023 een rampjaar achter de rug. De helft van de kotters die op platvis vissen is gesaneerd en gesloopt, 46 van de 90. Heel slecht nieuws voor de vissers, mogelijk goed nieuws voor de Noordzee.
Minder voedselverspilling
Een andere trend uit 2023, waarmee het ‘minderen’ al werd ingezet, is het tegengaan van voedselverspilling. Tegengaan van voedselverspilling is het laaghangende fruit van het temperen van de overproductie van voedsel. Wat je niet weggooit, maar opeet, hoeft immers niet extra gemaakt te worden. Ondanks allerlei initiatieven, zoals de Verspillingsvije Week, zijn de doelstellingen niet gehaald, maar was het terugdringen van de verspilling in huishoudens en door supermarkten toch aanzienlijk. Zelfs zo groot, dat de Voedselbanken te weinig aanvoer hadden, in 2023 twintig procent minder uit de supers.
In 2024 zal EAT-Lancet 2.0 verschijnen, de aanvulling op het EAT-Lancet rapport uit 2019, waarin door een internationale commissie van deskundigen de details van een toekomstbestendig voedselsysteem en een betaalbaar, duurzaam eetpatroon voor de wereldbevolking worden voorgerekend. De kritiek op het eerste rapport was onder meer dat het te theoretisch was en te weinig toegespitst op regionale omstandigheden.
De grote lijnen van het ‘EAT-Lancet diet’ zijn bekend. Meer teelt van voedingsgewassen voor menselijke consumptie, de transitie van dierlijke eiwitten naar plantaardige en terugdringen van broeikasgassen, gronduitputting en watervuiling. Aansluiten bij de traditionele, regionale voedselproductie, maar met kortere ketens, minder bewerking, minder fossiele brandstoffen en voedselverspilling.
Het nieuwe rapport voegt een onmisbaar perspectief toe aan het denken over de voedseltransitie, in één woord: rechtvaardigheid. De commissie schrijft: “Naast het verwerken van nieuw bewijsmateriaal zal de tweede commissie zich richten op gelijkheid en rechtvaardigheid, door te onderzoeken hoe macht en sociale verschillen de toegang tot gezonde en duurzame voeding beïnvloeden en hoe onrechtvaardige blootstelling aan milieubelasting in verband met klimaatverandering kan worden aangepakt.”
En zo wordt de grillige wereld in 2024 een stuk rechtvaardiger.
Huib Stam
