Natuurlijk gaat nu alle aandacht uit naar het indammen van het coronavirus. Terecht. Dat is op dit moment onze grootste zorg. Maar nu de economie dan toch een paar tandjes langzamer draait, zou het goed zijn om eens te reflecteren over het verwoestende effect van corona op onze economie en wat dit zegt over het economische systeem dat we hebben gebouwd.
Het virus legt de ingebouwde zwakheden in ons economisch systeem ongenadig bloot. Een economie die niet of nauwelijks groeit, zien we niet als tijdelijke flauwte of gewoon als een welverdiende rustpauze, maar als etterende wond die ogenblikkelijk behandeld dient te worden. En dus komen de beleidsmakers meteen in het geweer om met allerlei lapmiddelen de boel weer te repareren, om er toch vooral maar voor te zorgen dat de economie niet gaat krimpen. Want daar kunnen we al helemaal niet tegen.
Het verbaast mij dan ook niet dat we ons, al na een paar dagen van verminderde activiteit, enorm druk maken over bedrijven die omvallen, zzp’ers die zonder inkomen zitten en zo ontzettend benauwd zijn voor een totaal vastlopen van ons economisch systeem en onze gigantische schuldenberg verder gaan opblazen.
We hebben een weliswaar efficiënt, maar fragiel en totaal niet weerbaar systeem gebouwd. Laten we het er maar eens over hebben hoe dat anders kan – en moet. Op naar een weerbaar systeem, vol met zaken die economen niet-efficiënt noemen.
Reële, zelfgecreëerde problemen
Ik wil absoluut niets afdoen aan de problemen waar mensen nu mee hebben te kampen. De onzekerheid of je nog wel werk hebt. De onzekerheid of je nog opdrachten krijgt. De onzekerheid over hoe lang dit allemaal gaat duren voordat je zaak weer open kan. Uiteraard zijn dat nu hele reële zorgen.
Maar dat we nu in deze situatie zitten, daar zijn we wel met zijn allen verantwoordelijk voor. Een systeem gericht op ultieme efficiëntie en waarin buffers niet relevant zijn. Zolang je van opdracht naar opdracht kan hoppen, val je als ZZP’er of MKB’er niet van de rijdende trein. Zolang de inkomsten van je bedrijf of baan groot genoeg zijn om huur, hypotheek en andere verplichtingen te betalen en er nog wat geld over was voor leuke dingen dendert de trein vrolijk door.
En ook een efficiënt systeem door vergaande specialisatie in productieketens. Zodat we er opeens achterkomen dat LCD-schermen en essentiële auto-onderdelen alleen in de Chinese provincie Hubei, waar het coronavirus uitbrak, worden gemaakt. Ontzettend efficiënt en goedkoop, ja, totdat het stilviel.
En nu begint de economische trein te ontsporen. Er is geen tijd om voorbereidingen te treffen. Dat hadden we de afgelopen jaren moeten doen, maar toen waren we te druk met het opvoeren van de snelheid van die trein.
En dus moeten we het nu zonder buffers doen. Geen financiële buffers, want de mondiale schuldenberg is de afgelopen jaren alleen maar groter geworden. Dit geldt voor bedrijven, maar ook voor veel overheden. In die zin hebben we maar bar weinig geleerd van de financiële crisis van 2008. Geen economische buffers, omdat we spreiding van risico’s, zoals meer productielocaties, meer opdrachtgevers of meer producten, niet efficiënt vinden. Geen sociale buffers, omdat in een geïndividualiseerde samenleving ook het sociale contact efficiënt moet zijn.
Weerbare inefficiency
Uit de analyse van wat ons systeem kwetsbaar maakt, valt ook meteen af te leiden wat er beter kan. Dat is samen te vatten in minder focus enkel en alleen op economische groei en efficiency, meer focus op weerbaarheid en meer diversiteit.
Om dat te leren hoeven we maar om ons heen te kijken, naar de natuur. Een natuurlijk systeem is namelijk helemaal niet efficiënt. Er komen bijvoorbeeld veel te veel zaadjes van bomen, omdat de kans vrij klein is dat er uit een enkel zaadje een nieuwe boom groeit. Ook voor veel diersoorten geldt dat er meestal veel nakomelingen zijn omdat de kans klein is dat ze allemaal overleven. Wij hebben dat precies anders gedaan. Verspilling is zonde. Of het om tijd gaat of over een systeem. Afval is zonde, maar verspilling dient een doel. Het zorgt ervoor dat het systeem weerbaarder wordt.
Meer weerbaarheid gaat in het economisch systeem in belangrijke mate om buffers. Het meest zichtbare zijn daarbij de financiële buffers. Wat zegt het over een economie dat als het even tegenzit de overheid meteen met miljarden klaar gaat staan? Kunnen we dan dus blijkbaar niets zelf? En moet ook alles worden gered als het systeem weerbaarder moet worden? De ‘oplossing’ is hier vooral onderdeel van het probleem.
Teveel van hetzelfde maakt kwetsbaar. Dat geldt voor alles, dus ook voor de economie. Veel meer verschillende vormen van productie en consumptie, naast mondiale ook lokale productie; dit alles maakt een systeem weerbaarder. Dat dit niet altijd efficiënt is in economische zin zij dan maar zo. We krijgen er meer sociale verbinding, en meer duurzame productie voor terug.
Tot zover de analyse. Een agenda voor herstelwerkzaamheden presenteer ik in mijn volgende column.
Hans Stegeman