Wat krijg je als je de rijkste 1% van de planeet kruist met een wereldwijd rechtssysteem dat is aangepast aan hun investeringsgrillen en de kans om miljarden uit regeringen te persen? Het antwoord is “Investor-State Dispute Settlements” of ISDS, door Joseph Stiglitz, de Nobelprijswinnende econoom, ook wel “procesterrorisme” genoemd. ISDS is een bedrijfstribunaal waarbij een panel van ongekozen juristen beslist of een bedrijf recht heeft op compensatie als de activa van het bedrijf door toedoen van nationale regeringen “gestrand” zijn. Dat schrijft Arthur Neslen in de Guardian.
Tijdens hoorzittingen, die vaak achter gesloten deuren plaatsvinden, hoeven ISDS-documenten, claims, toekenningen, schikkingen – zelfs de inhoud van zaken – niet openbaar gemaakt te worden, ongeacht overwegingen van openbaar belang.
Vorige week onthulde de Guardian hoe Odyssey Marine Exploration, een in de VS gevestigd bedrijf dat onderzeese delfstoffen wint, een ISDS-panel gebruikte om Mexico aan te klagen voor $2,36 miljard (£1,87 miljard) nadat de regering het baggeren voor de kust van de Stille Oceaan wilde verhinderen.
Fosfaatwinning op grote diepte brengt risico’s met zich mee op het gebied van vervuiling, straling en verlies van biodiversiteit, evenals schade aan de bestaansmiddelen en gemeenschappen langs de kust.
Toen Mexico de vergunning afwees, stapte het bedrijf naar een ISDS-arbitragehof met het argument dat het compensatie voor gederfde inkomsten verschuldigd was.
Draaideur voor miljarden
Volgens het Transnational Institute zijn er tot nu toe 1.383 ISDS-zaken bekend. Deze rechtbanken delen de hoogste gemiddelde schadeclaims en de hoogste gemiddelde toekenningen uit van alle rechtssystemen ter wereld.
De panels bestaan uit drie advocaten – één benoemd door de investeerder, één door de staat en een voorzitter die door beiden is aangewezen. Het zijn meestal blanke, mannelijke, bedrijfsvriendelijke investeringsadvocaten uit het noorden van de wereld.
En tot nu toe zijn het vooral investeerders die van het systeem hebben geprofiteerd: 61% van de ISDS-beslissingen tussen 1987 en 2017 werd gewonnen, met een gemiddelde toekenning van 504 miljoen dollar per zaak. Volgens het Transnational Institute wonnen fossiele-brandstofmagnaten 72% van hun rechtszaken, waarmee ze regeringen voor meer dan 77 miljard dollar aftroefden.
De drie panelleden spelen vaak meer dan één rol binnen het ISDS-systeem. Zogenaamde “draaideur” en “double-hatting” praktijken staan advocaten toe om te werken als scheidsrechter, voorzitter of expert voor zowel investeerders als staten – soms tegelijkertijd.
Buitenlandse investeerders toestaan om deze panels te helpen vormen creëert “duidelijke risico’s van vooringenomenheid, belangenverstrengeling, potentieel wangedrag en ander machtsmisbruik”, waarschuwde de speciale VN-rapporteur voor mensenrechten en het milieu, David Boyd, in een rapport in oktober vorig jaar.
Investeerders beweren dat ISDS hen beschermt tegen willekeurige, discriminerende of onvoorspelbare behandeling in landen die mogelijk geen onafhankelijke of competente rechterlijke macht hebben. Het beschermt hun “legitieme verwachting” van zekerheid van regelgeving, proportionaliteit en winst.
Klimaat tegenwerken
Maar investeerders en rechtbanken hebben dit idee ook gebruikt om staten ervan te weerhouden “maatregelen te nemen om de klimaatverandering aan te pakken, ondanks het feit dat deze maatregelen al tientallen jaren noodzakelijk en te voorzien waren”, aldus het VN-rapport.
De bedragen die hiermee gemoeid zijn, rijzen de pan uit en kunnen de pan uit rijzen. Een in Singapore gevestigd bedrijf, Zeph Investments, klaagt Australië aan voor 300 miljard Australische dollar (155 miljard pond) omdat de regering een voorgesteld mijnbouwproject heeft afgewezen. In een andere zaak eist Avima Iron Ore 27 miljard dollar van de Democratische Republiek Congo.
Geconfronteerd met dergelijke claims “capituleren regeringen vaak gewoon”, aldus Boyd. Het resultaat is een onderdrukking van de regelgeving, waarbij bedrijven die fossiele brandstoffen gebruiken “nationale wetgeving kunnen blokkeren die gericht is op het uitfaseren van het gebruik van hun activa”, zoals het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) van de VN opmerkte.
De “fundamentele onverenigbaarheid” tussen ISDS en klimaateisen vormt een “ontmoedigend obstakel” voor effectieve en tijdige klimaatmaatregelen, aldus het VN-rapport.
En daar wringt de schoen. We kunnen niet nog meer fossiele brandstoffen winnen en toch een catastrofale opwarming van de aarde voorkomen. Ons resterende koolstofbudget laat dat niet toe. ISDS is duidelijk een koloniaal zombie-apparaat waarvan de nuttige tijd, als het die al had, voorbij is. Het groeide op als juridisch wapen tegen pogingen om het kapitalisme van fossiele brandstoffen ondergeschikt te maken aan sociale, nationale, milieu- of mensenrechtenbelangen. Nu zijn de juridische wapens gericht op elke regering die de 1,5°C-doelstelling van het klimaatakkoord van Parijs wil halen zonder eerst een afkoopsom van miljarden dollars te betalen.
Het punt is dat we hier niet langer de tijd of de middelen voor hebben. We kunnen een leefbare planeet in stand houden of we kunnen blijven toestaan dat de rijkste, meest asociale financiers de wereld gijzelen. We kunnen niet beide doen.
Arthur Neslen is freelance journalist en schrijft over het milieu voor de Guardian. Lees het hele commentaar.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
