Bij alle inspanningen om de klimaatdoelstellingen te halen ligt de nadruk doorgaans op de transitie naar energie uit hernieuwbare bronnen en naar nieuwe technologieën. Begrijpelijk, maar niet genoeg. Er valt veel te halen als door gedragsverandering. Daarmee kan het energieverbruik en de CO2-uitstoot aanzienlijk omlaag. Makkelijker gezegd dan gedaan? Onderzoek door TNO laat zien hoe het kan.
Aantrekkelijk maken
Is de leefstijl in Nederland collectief zo aan te passen dat de vraag naar energie en de uitstoot van broeikasgassen daadwerkelijk afneemt? Een paar voorbeelden zoals minder vlees eten, vaker de auto verruilen voor de fiets of het ov, of dichter bij huis op vakantie laten zien hoe dat kan. Maar dat kan alleen via systeemverandering. Zo kan de overheid voor een situatie zorgen waardoor het voor consumenten aantrekkelijk wordt hun gedrag te veranderen.
Verandering van leefstijl
“Dat vraagt om specifiek beleid waardoor het voor mensen makkelijker en begrijpelijker is om duurzame keuzes te maken. Op dit moment wordt bij de energietransitie vooral gekeken naar de aanbod kant; het verduurzamen van het aanbod van energie door het bouwen van wind- en zonneparken, de aanleg van waterstofinfrastructuur. Maar aandacht voor de vraagkant is ook essentieel; hoe kun mensen stimuleren minder energie te verbruiken. Er is gericht beleid nodig om verandering van leefstijl en daarmee van gedrag mogelijk te maken en te faciliteren”, zegt gedragsdeskundige Geerte Paradies van TNO.
Sturen op gedragsverandering
In het rapport Anders consumeren om klimaatdoelen te halen werken TNO-onderzoekers uit hoe sturen op gedragsverandering hier kan helpen. Minder en anders consumeren, duurzaam vervoer en zuiniger apparaten gebruiken kan de emissies van broeikasgassen volgens een recent IPCC-rapport zelfs met 40 tot 70 procent terugbrengen. En consumptievermindering slaat bovendien meer vliegen in één klap. Het zorgt niet alleen voor een reductie van broeikasgassen, maar ook voor minder gebruik van materialen. In de studie geven de onderzoekers vier aangrijpingspunten voor systeemveranderingen die consumptievermindering mogelijk maken. Dat zijn voorbeeldgedrag, progressieve beprijzing van CO2, burgerparticipatie en paradigmaverandering.
Conclusies
Het veranderen van consumptiepatronen is niet eenvoudig. Structureel minder of anders consumeren kan mogelijk gemaakt worden als het fysieke, sociale en politiek economische systeem verandert.
Uit het rapport komen twee hoofdboodschappen naar voren:
- Veel kleine stappen maken systeemveranderingen mogelijk
Mensen voelen zich soms machteloos wanneer het gaat om het voorkomen van klimaatverandering: kleine bijdragen lijken een druppel op de gloeiende plaat en een systeemverandering voelt bijna als een onmogelijke opgave. Het systeem is groot en abstract, en heeft bovendien allerlei mechanismen om zichzelf in stand te houden. In dit paper hebben we laten zien dat er verschillende aangrijpingspunten zijn om het systeem in beweging te zetten. Bij ieder aangrijpingspunt geven we een aantal praktische mogelijkheden en acties die bij kunnen dragen aan systeemverandering.
Er is geen vaste volgorde voor systeemverandering: verandering kan overal beginnen. Bovendien heeft ieder aangrijpingspunt zijn beperkingen, waardoor op meerdere plekken veranderingen nodig zijn. Maar de verschillende aangrijpingspunten kunnen elkaar ook versterken.
Paradigmaverandering maakt het makkelijker om bepaalde wetgeving in te voeren, maar het werkt ook andersom: bepaald beleid kan paradigmaverandering in de hand werken. Beleid kan gedrags-verandering makkelijker maken en via voorbeeldgedrag geef je een signaal aan de politiek dat het invoeren van bepaald beleid makkelijker maakt.
- Individuen kunnen op veel verschillende manieren de verandering van het systeem in beweging brengen
In het paper staan veel mogelijkheden om stappen te zetten richting systeemverandering en consumptieverandering: als consument en burger, maar ook als werknemer, ondernemer, onderzoeker, beleidsmaker, YouTuber. We hebben als individu waarschijnlijk meer invloed dan we denken.
Tegen het systeem ingaan is moeilijk: het is soms oncomfortabel en kost energie. Het is vaak makkelijker om naar anderen te wijzen, of op anderen te wachten. Maar elke stap van een individu geeft vertrouwen aan anderen dat er beweging in zit, dat het mogelijk is om iets te doen.
Wanneer deze anderen op hun beurt een stapje zetten, zet dat weer anderen aan om in beweging te komen. Zo worden zichzelf versterkende, positieve spiralen in gang gezet en kunnen we omslagpunten bereiken, zodat er blijvende verandering plaatsvindt die een duurzame levensstijl makkelijker maken.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
