Wat staat er over duurzaamheid en klimaat in de verkiezingsprogramma’s van de belangrijkste partijen die meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 2025? Dat verschilt nogal tussen partijen, de uitgangspunten variëren van groen tot zwart en van basisprincipe tot oorlogsverklaring. Het venijn zit rond het midden, waar achter het ja, maar en nee, mits groene terminologie in werkelijkheid business as usual verhult.
Duurzaamheid en klimaat staan centraal in linkse programma’s
- Linkse en progressieve partijen zoals GroenLinks-PvdA, D66 en Volt stellen duurzaamheid en klimaat centraal: zij willen snelle vergroening, meer wind en zon, beleid tegen fossiele brandstoffen, en intensieve samenwerking (publiek en privaat) voor een klimaatneutraal energiesysteem. Voorbeelden zijn een ambitie om in 2030 minstens 65% minder CO₂ te stoten; in 2040 is industrie klimaatneutraal; grootschalige elektrificatie, stimulering van zonnepanelen en biobased bouwen zijn kernpunten.
- Voor GroenLinks-PvdA is klimaat en duurzaamheid een leidend beginsel met grote investeringen in schone energie, stevige normering voor vervuilers, en een actieve overheid die samenwerkt met bedrijven en burgers. Fossiele subsidies moeten verdwijnen, en er komen strikte planningen voor wind-op-zee, isolatie van woningen en biobased/natuurinclusief bouwen.
- Volt zet zwaar in op duurzame transities in wonen, werken en mobiliteit, met natuurherstel, verduurzaming van industrie, en snelle transformatie van bedrijven zoals Tata Steel.
- D66 integreert duurzaamheid als kernonderdeel van economische, onderwijskundige en sociale doorbraken voor de komende kabinetsperiode, denk aan snelle verduurzamingsmaatregelen en stevige klimaatwetgeving.
- De SP neemt duurzaamheid serieus vanuit het principe van rechtvaardigheid en volksgezondheid: aanpak van vervuilers, totale PFAS-verboden, bronaanpak, en vergroening van steden staan centraal. Ook wil de SP het openbaar vervoer verduurzamen en toegankelijker maken, en ze wil een CO₂-heffing zonder uitzonderingen voor grootverbruikers.
Kritische kanttekeningen en tegenstellingen bij rechts
- Centrumrechtse en liberale partijen (VVD) leggen de nadruk op vergroening van de leefomgeving, aanpak van vervuiling en slim regie op landelijk niveau, maar gaan minder ver dan progressieve partijen qua normering en ambities. De VVD koppelt waterkwaliteit en bodemvruchtbaarheid aan bemestingsbeleid, en spreekt over ‘vergroening zonder een groot nationaal park te worden’.
- Rechts-populistische en conservatieve partijen zoals PVV en Forum voor Democratie noemen duurzaamheid vooral als probleem: zij pleiten voor het loslaten van klimaatdoelen, het opzeggen van internationale akkoorden, en juist meer fossiele energie en kerncentrales. Duurzaamheidsbeleid, windparken en het stikstofbeleid moeten volgens hen grotendeels verdwijnen, met focus op energie-autonomie.
Duurzaamheid is voor progressieve en sociaal-georiënteerde partijen één van de belangrijkste pijlers, direct gekoppeld aan economische, sociale en internationale ambities. Voor rechts-conservatieve partijen is het een bijzaak of zelfs een tegenstreving, waarbij economische autonomie en behoud van fossiele bronnen worden benadrukt boven ecologische zorg. Centrumpartijen kiezen vaak voor een gematigde middenweg, waarin vergroening en milieu integreren met andere beleidsterreinen.
Maar door alle partijen heen speelt het thema wonen de hoofdrol in de verkiezingen, gevolgd door immigratie en zorg. Als de dagelijkse problemen zijn opgelost komen duurzaamheid en klimaat aan de beurt, waarmee ze duidelijk aan urgentie inboeten ten opzichte van vorige verkiezingen. En ook op de groene thema’s neemt de polarisatie tussen partijen (en kiezers) toe.
Om de verschillen in standpunten over duurzaamheid en klimaat overzichtelijk te maken, hebben we de programma’s van de belangrijkste partijen bekeken en vergeleken: van 1 (verwaarloosd) tot 5 (absolute kern).
De Klimaat- en Duurzaamheidsmatrix 2025
| Partij | Belang klimaat & duurzaamheid | Toelichting |
|---|---|---|
| Partij voor de Dieren (PvdD) | ⭐⭐⭐⭐⭐ | Ecocentraal, 5% BBP naar klimaat en natuur, fossiel per direct stoppen. Duurzaamheid = kern. |
| GroenLinks / PvdA | ⭐⭐⭐⭐⭐ | Klimaat en natuur in top van programma, koppeling met sociale rechtvaardigheid. |
| Volt | ⭐⭐⭐⭐⭐ | EU-klimaatneutraliteit 2040, true pricing, Europese groene agenda. |
| BIJ1 | ⭐⭐⭐⭐ | Klimaat als onderdeel van systeemkritiek op kapitalisme en kolonialisme. |
| D66 | ⭐⭐⭐⭐ | Eén van de speerpunten: betaalbare, groene energie en innovatie. |
| ChristenUnie | ⭐⭐⭐ | Zorg voor de schepping, nadruk op ambitie en solidariteit. |
| SP | ⭐⭐⭐ | Rechtvaardige energietransitie, nadruk op lastenverdeling en sociale bescherming. |
| NSC | ⭐⭐⭐ | Doelen erkend, maar altijd langs haalbaarheid en kostenbewustzijn. |
| CDA | ⭐⭐⭐ | Volgt Europese doelen, mix met kernenergie, koppeling aan economie. |
| VVD | ⭐⭐ | Duurzaamheid vooral als middel voor groei en energiezekerheid, kernenergie centraal. |
| DENK | ⭐⭐ | Klimaat gekoppeld aan sociale rechtvaardigheid, niet centraal. |
| SGP | ⭐⭐ | Rentmeesterschap, voorzichtig verduurzamen zonder harde doelen. |
| BBB | ⭐ | Klimaatbeleid defensief: geen uitfasering fossiel, focus op kernenergie. |
| JA21 | ⭐ | Klimaat vooral als kritiek op regels, nadruk op energiezekerheid. |
| PVV | 0 | Verwerpt klimaatbeleid, wil Klimaatwet en Parijs-akkoord schrappen. |
| FvD | 0 | Ontkent klimaatverandering, wil fossiel uitbreiden. |
De groene koplopers: PvdD, GroenLinks/PvdA en Volt maken van klimaat de kern van hun verhaal. Bij hen gaat het niet om randvoorwaarden, maar om de koers van de hele samenleving.
De middenmoot: D66, ChristenUnie, SP, NSC en CDA vinden klimaat en duurzaamheid belangrijk, maar koppelen het aan haalbaarheid, economie of sociale thema’s.
De groeibril: VVD en in mindere mate DENK en SGP benoemen duurzaamheid wel als thema, soms vanuit rentmeesterschap, maar stellen energiezekerheid of economische kansen voorop
De remmers: BBB, JA21 en zeker PVV en FvD profileren zich vooral tegen klimaatbeleid en verduurzaming
Kiezers hechten in 2025 beduidend belang aan duurzaamheid en klimaat bij hun stemkeuze, maar het thema staat vooral bij specifieke groepen hoog op de agenda en is in algemene prioriteit wat naar de achtergrond gedrongen door onderwerpen als woningmarkt, immigratie en koopkracht.
Belang van duurzaamheid en klimaat in de totale programma’s
Om te meer inzicht te krijgen hoe belangrijk klimaat en duurzaamheid zijn voor de verschillende partijen partij, keken we ook naar:
- Hoeveel ruimte het krijgt in het verkiezingsprogramma (hoofdstukken, pagina’s).
- De toon: wordt het gezien als een kernopgave of als ondersteunend thema.
-
De rol in de partij-identiteit (bijv. GroenLinks/PvdA vs. VVD).
Op basis van de tot nu toe gepubliceerde gegevens komen we tot het volgende overzicht:
BBB
- Ruimte in programma: Klimaatbeleid vooral als rem op landbouw en betaalbaarheid.
- Belang: Secundair, vaak defensief gepresenteerd (“geen uitfasering fossiel zonder alternatieven”).
👉 Klimaat is randvoorwaarde, geen doel (laag belang).
BIJ1
- Ruimte in programma: Klimaat is onderdeel van systeemkritiek op kapitalisme en kolonialisme.
- Belang: Hoog, maar altijd in samenhang met sociale en antikoloniale strijd.
👉 Klimaat = kern van hun systeemkritiek (hoog belang).
CDA
- Ruimte in programma: Klimaat en duurzaamheid komen terug in hoofdstukken over economie en landbouw, maar minder centraal.
- Belang: Belangrijk, maar altijd in combinatie met economie, innovatie en Europa.
👉 Klimaat speelt een serieuze maar ondersteunende rol (middel belang).
ChristenUnie
- Ruimte in programma: Klimaat verweven met “zorg voor de schepping”.
- Belang: Hoog ideologisch belang, maar in balans met sociale thema’s.
👉 Klimaat = waardevol kernonderdeel (middel/hoog belang).
D66
- Ruimte in programma: Klimaat en energie hebben een eigen groot hoofdstuk (“Vooruit voor het klimaat”), verweven met economie en wonen.
- Belang: Ze presenteren het als één van de vijf grote doorbraken (“Betaalbare, groene energie van eigen bodem”).
👉 Klimaat is een kernpijler (hoog belang).
DENK
-
Ruimte in programma: Klimaat wordt gekoppeld aan sociale rechtvaardigheid.
- Belang: Belangrijk, maar vooral als onderdeel van inclusie.
👉 Klimaat = ondersteunend thema (middel belang).
GroenLinks / PvdA
- Ruimte in programma: Hoofdstukken 2 (Klimaat & energie) en 3 (Natuur & landbouw) staan bovenaan, naast sociaal-economische thema’s.
- Belang: Klimaat is één van de hoofdthema’s, maar altijd gekoppeld aan sociale rechtvaardigheid.
👉 Klimaat is kernonderdeel (hoog belang).
JA21
- Ruimte in programma: Klimaat komt ter sprake, maar vooral om grenzen te stellen aan regels en kosten.
- Belang: Geen prioriteit.
👉 Klimaat = secundair (laag belang).
NSC
- Ruimte in programma: Klimaat wordt benoemd, maar uitvoerbaarheid en betaalbaarheid staan centraal.
- Belang: Belangrijk maar altijd in afweging met haalbaarheid.
👉 Klimaat = middelgrote rol, pragmatisch (middel belang).
Partij voor de Dieren
- Ruimte in programma: Het héle programma draait rond ecocentraal denken. Hoofdstuk 1 “Een leefbare aarde” opent met radicale klimaatagenda.
- Belang: Klimaat en duurzaamheid zijn het hart van hun identiteit.
👉 Klimaat = absolute kern (zeer hoog belang).
PVV
- Ruimte in programma: Klimaatbeleid vooral om af te wijzen.
- Belang: Niet belangrijk, eerder negatief.
👉 Klimaat = verwaarloosd (zeer laag belang).
SGP
- Ruimte in programma: Klimaat benoemd vanuit rentmeesterschap, maar geen harde doelen.
- Belang: Aanwezig, maar ondergeschikt aan behoud en voorzichtigheid.
👉 Klimaat = ondersteunend (laag/middel belang).
SP
- Ruimte in programma: Klimaat en energie worden besproken, maar met nadruk op lastenverdeling en sociale rechtvaardigheid.
- Belang: Belangrijk, maar nooit los van sociaal beleid.
👉 Klimaat = middelgrote rol (middel belang).
Volt
- Ruimte in programma: Klimaat- en energietransitie zijn absolute kernpunten (klimaatneutraliteit EU 2040, true pricing).
- Belang: Hoog en Europees ingebed.
👉 Klimaat = kernonderdeel (hoog belang).
VVD
- Ruimte in programma: Klimaat en energie zijn onderdeel van de missie “Radicale economische groei”. Veel nadruk op kernenergie en infrastructuur.
- Belang: Belangrijk, maar in dienst van economie, groei en betaalbare energie.
👉 Klimaat = secundair thema, vooral economisch (middel/laag belang).
Samenvattend overzicht (relatief belang)
- Zeer hoog belang / kern van partij: PvdD, GroenLinks/PvdA, Volt, BIJ1
- Hoog/middel belang (belangrijk, maar naast andere thema’s): D66, ChristenUnie, SP, NSC, CDA
- Laag belang (secundair of economisch kader): VVD, BBB, SGP, JA21, DENK
- Verwaarloosd / ontkennend: PVV, FvD
Wat vindt de kiezer?
Recente gegevens uit 2025 laten zien dat ongeveer 25% van de kiezers duurzaamheid of klimaat doorslaggevend vindt bij hun partijkeuze. Dit cijfer geldt als “essentieel” voor de stem, niet slechts als belangrijk neventhema. Specifiek onder jongeren tot 30 jaar ligt dit aandeel beduidend hoger, rond 50%. Tegelijk noemt een ruime meerderheid (meer dan 60%) duurzaamheid of klimaat in peilingen als minstens “belangrijk”, maar voor het grootste deel van de kiezers is het niet de nummer-één factor.
- 25% van de kiezers bestempelt duurzaamheid als doorslaggevend motief bij hun uiteindelijke stemkeuze.
- Bij jongere stemmers (tot 30 jaar) is duurzaamheid voor wel 54% doorslaggevend.
- In bredere opiniepeilingen blijft duurzaamheid/climate in de top 5 van belangrijkste thema’s voor de verkiezingen staan, maar is concurrentie met woningmarkt, koopkracht en gezondheidszorg sterk.
Kortom: in 2025 geldt duurzaamheid als doorslaggevend voor één op de vier kiezers; onder jongeren is het belang duidelijk groter, maar het aandeel onderstreept dat er tevens veel kiezers zijn voor wie andere thema’s prioriteit hebben.
De woningmarkt is in 2025 met afstand het belangrijkste verkiezingsthema voor kiezers, gevolgd door immigratie en gezondheidszorg. Klimaat en duurzaamheid horen bij de “tweede linie” van thema’s: relevant voor een groot deel van het electoraat, maar niet topprioriteit voor de meerderheid. De verdeling naar leeftijd is sterk: jongeren vinden duurzaamheid relatief belangrijk, ouderen duidelijk minder.
En wat betekenen duurzaamheid en klimaat voor de consument?
Belangrijke recente consumentenonderzoeken naar duurzaamheid en klimaat in Nederland in 2025 laten de volgende kernpunten zien:
Uit de Voorjaarsmeting Monitor Merk & Maatschappij (MMM) 2025 blijkt dat het aandeel consumenten dat duurzaamheid bij aankopen zeer belangrijk vindt is gestegen van 13% in 2024 naar 18% in 2025, maar tegelijkertijd groeit ook het aandeel dat duurzaamheid onbelangrijk vindt, van 8% naar 10%. Polarisatie rond duurzaamheid neemt toe; de middengroep neemt af. Steeds meer consumenten voelen zich verantwoordelijk om duurzaam te kopen (17%), en 56% vindt dat bedrijven maatschappelijke standpunten moeten innemen.
Onderzoek van Deloitte uit 2025 toont aan dat bijna de helft van de Nederlanders (46%) duurzaamheid belangrijk vindt, en 29% vaak tot altijd bewust duurzame(re) voedingsmiddelen koopt. Vrouwen en hoger opgeleiden maken vaker duurzame keuzes. Er blijft echter scepsis over keurmerken: slechts 34% heeft hier vertrouwen in en 85% twijfelt weleens aan duurzame claims op verpakkingen. Consumenten willen graag meer informatie over herkomst en milieu-impact via bijvoorbeeld QR-codes.
Een bredere studie toont dat ongeveer 80% van consumenten zorgen heeft over duurzaamheid en dat 56% de voorkeur geeft aan duurzame voedselmerken. Tegelijkertijd blijft prijs een belangrijke factor waardoor de bereidheid om meer te betalen voor duurzaamheid beperkt is (1%–10% meer).
Consumentenonderzoek wijst ook op een kloof tussen bewustzijn en daadwerkelijke gedragsverandering: slechts 32% meldt dat ze daadwerkelijk overgestapt zijn op duurzamer consumeren, terwijl het bewustzijn hoog is.
Dat geeft dan ook te denken over de relatie tussen belang dat consumenten en kiezers zeggen te hechten aan duurzaamheid en klimaat, en in hoverre dat bepalend is voor hun uiteindelijke stem. Vooralsnog is duurzaamheid voor een groot aantal kiezers (vooral jongere en hoger opgeleide groepen) doorslaggevend of belangrijk, maar het staat landelijk op plek 4 à 5 in de rangorde van verkiezingsthema’s in 2025; het belang is daarmee significant, maar ondergeschikt geraakt aan directe financiële en sociale zorgen.
Wat dat gaat betekenen voor de stemkeuze kun je voorlopig terugvinden in de peilingen.
Wil je weten bij welke partij jij het beste past: Kijk dan op de pagina StemWijzer en Kieswijzers voor de tweede Kamer verkiezingen 2025.
Hier zijn de links naar de verkiezingsprogramma’s van de partijen:
BBB – Bij1 – CDA – CU – D66 – Denk – FvD – GroenLinks / PvdA – JA21 – NSC – Partij voor de dieren – PVV – SGP – SP – Volt – VVD
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
