Zo'n 60 procent van de huidige voedselimport op Cuba, kan in eigen land geproduceerd worden volgens de Cubaanse overheid. Met permacultuur – landbouw in harmonie met plaatselijke ecosystemen - en zelfvoorzienende landbouw wordt hier in het oosten van het land al aan gewerkt.
Vlees en groenten ontbreken nooit op de tafel van Damaris González en Omar Navarro, omdat ze al hun eten zelf verbouwen in Santiago de Cuba, 765 kilometer ten oosten van de Cubaanse hoofdstad Havana.
Op 3 hectare combineren ze al zeven jaar agro-ecologische technieken met verstandig gebruik van natuurlijke hulpbronnen, zoals ze leerden in cursussen over permacultuur. Die cursussen zijn een initiatief van het Christelijke Centrum voor Diensten en Training Bartolomé G. Lavastida (CCSC-Lavastida).
"Ik verbouwde vroeger maar twee varianten, vooral knollen die veel gegeten worden op Cuba. Als we ze niet verkochten of de oogst slecht was, hadden we niet veel om te overleven", zegt Navarro. De boer is coördinator van de plaatselijke commissie van een van de microprojecten die CCSC-Lavastida organiseert op het platteland in de oostelijke provincies Camagüey, Las Tunas, Holguín, Granma, Guantánamo en Santiago de Cuba.
González en Navarro volgden via de plaatselijke kerk samen met tien anderen een training van negen maanden over permacultuur, agro-ecologie, gender, administratie, het bewaren van voedsel, voedingswaarde en andere onderwerpen. "We moesten onszelf 'deprogrammeren' voordat we begonnen met deze technieken. Als je je hele leven op dezelfde manier gewerkt hebt, is het moeilijk te geloven dat het mogelijk is gewassen te diversifiëren en te stoppen met het gebruik van chemicaliën", zegt Navarro (52).
Het microproject gaf financiële steun om de infrastructuur van het bedrijf te verbeteren en vee te kopen, in ruil voor de belofte een deel van de productie te doneren aan kwetsbare groepen zoals terminaal zieken, mensen met hiv en aids of ouderen.
González, ingenieur van beroep, zegt dat de belangrijkste verdienste een gegarandeerd uitgebalanceerd dieet is. "We gebruiken vermicultuur (wormenhumus) en compost om natuurlijke meststoffen te maken zonder chemicaliën. Ons voedsel is daardoor gezonder."
Kort geleden huurde hij zes medewerkers in om te helpen met de vistanks waarin 5000 rode tilapia's worden gekweekt, de groente, verschillende soorten fruit, een zaaibed en de 200 dieren, inclusief schapen, varkens, kippen, eenden en koeien. "De gemeenschap heeft er voordeel van dat we productiever zijn. Wat we overhouden, verkopen we tegen lagere prijzen dan die op de markt gevraagd worden", zegt González (48). Ze laat een boekje zien waarin ze de oogst met de hand bijhoudt.
Ethiek
CCSC-Lavastida stimuleert plattelandsbewoners al 17 jaar om biologisch voedsel te produceren. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan actieve participatie van vrouwen. Agronoom César Parra zegt dat de organisatie, die in 1995 werd opgericht, 87 microprojecten heeft opgezet met steun van internationale christelijke organisaties zoals Bread for the World en het Zweedse Diakonia. In 87 procent van de gevallen ging het om projecten op het gebied van voedselproductie en landbouw.
In 2014 waren 32 projecten nog actief. Van die projecten profiteren direct of indirect zo'n 600 gezinnen in het oostelijk deel van het land, de armste regio van Cuba.
Permacultuur werd in de jaren negentig op Cuba geïntroduceerd als antwoord op de economische crisis die volgde op het instorten van de Sovjet Unie en het communistische Oostblok.
"Het gaat om het creëren van duurzame menselijke nederzettingen, waarbij de ethiek van de zorg voor de aarde, mensen en dieren in harmonie met de natuur gevolgd wordt", zegt projectcoördinator Para. Uitgaand van het idee dat alles hergebruikt kan worden, maken deze systemen gebruik van organisch afval als meststof, opgevangen regenwater en gediversifieerde gewassen. Het energieverbruik wordt zoveel mogelijk beperkt en er zijn biovergisters en droogtoiletten geïnstalleerd.
CCSC-Lavastida heeft veertig trainers die de filosofie uitdragen in het oosten van het land, ook aan mensen die op hun dak of in hun achtertuin groenten en fruit willen kweken. Fidel Pérez is zo iemand. Hij verbouwt groenten en fruit rondom zijn huis in Santiago de Cuba. Dat levert voldoende opbrengst om zijn gezin van zeven personen van eten te voorzien, zegt hij.
Promotors van de permacultuur
Inmiddels zijn meer dan duizend mensen op Cuba getraind als promotors van permacultuur. "Deze mensen nemen een nieuwe levensstijl aan, dichter bij de natuur en met meer gevoel voor en kennis van die natuur. Op die manier ontstaat er een heilzame relatie met de omgeving", staat in een recent artikel in het tijdschrift Se Puede, een uitgave van Antonio Núñez Jiménez.
Experts zijn het erover eens dat permacultuur op het platteland en in de stad kan helpen om oplossingen te vinden voor voedselproblemen op Cuba, zeker nu de autoriteiten de landbouwproductie willen opvoeren. In 2013 was de landbouw goed voor 3,7 procent van het bruto binnenlands product, blijkt uit officiële cijfers.
Volgens het Nationale Bureau voor Statistiek werd van de 6,34 miljoen hectare landbouwgrond op Cuba, slechts 2,64 miljoen hectare gebruikt in 2013. In de eerste helft van 2014 gaf Cuba ruim 2 miljard dollar (1,7 miljard euro) uit aan voedselimport. Volgens het Cubaanse ministerie van Economie en Planning kan 60 procent daarvan in het land zelf geproduceerd worden.
Duurzame voedselproductie is een topprioriteit voor de periode 2013-2018 in samenwerkingsovereenkomsten tussen Cuba en de VN-Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO), die zich ook klimaataanpassing en duurzaam management van natuurlijke hulpbronnen tot doel heeft gesteld.
Patricia Grogg
Lees ook: Permacultuur, wat is dat eigenlijk?