Ooit de zwarte rookpluim achter een oude diesel ingeademd? Nou dan bent u niet de enige. Maar hoewel steeds meer diesels uit ons straatbeeld gaan verdwijnen, ademen zo’n 3 miljard mensen in ontwikkelingslanden die op open houtvuurtjes hun eten koken nog dagelijks roetdeeltjes in.
Doordat de roetdeeltjes kleiner dan 2,5 micron zijn, gaan ze bij inademing dwars door de longen de bloedbaan in en dat is niet gezond. Per jaar overlijden dan ook 8 miljoen mensen voortijdig aan hart- en vaatziektes, longziektes en kanker veroorzaakt door roet in binnen- of buitenlucht. De helft daarvan door open houtvuurtjes voor de kookpot. Niet voor niets kunnen we roetwolken vergelijken met de dodelijke wolken van Mordor uit de “The Lord of the Rings” van Tolkien.
Roet is overal
Roet kwam vroeger uit elke schoorsteen en maakte de witte kalksteen van menig kerkgebouw zwart, maar het komt ook nu nog uit de schoorsteen van kolencentrales, uit de schoorsteen van zeeschepen, uit de uitlaat van tweetakt motoren met mengsmering zoals brommers, bladblazers en grasmaaiers en van talloze dieselmotoren en generatoren zonder roetfilters. Het komt natuurlijk ook vrij bij bosbranden of bij slecht werkende houtkachels, open haarden en het affakkelen van aardgas bij olie- en gaswinning. Je kunt er dus haast niet aan ontsnappen. Schattingen over de totale hoeveelheid roet uitstoot lopen wijd uiteen van 2 tot 29 megaton per jaar en gemiddeld 14 megaton door menselijke oorzaak.
Roet en klimaat
Behalve de aanslag op de gezondheid van mensen, heeft roet een heel sterk effect op het klimaat. De kleine deeltjes stijgen hoog op in de atmosfeer en absorberen daar de energie van de zon, waardoor de aarde opwarmt. Omdat die absorptie per ton roet in de atmosfeer een paar duizend keer sterker is dan voor een ton CO2 is het van belang te weten hoeveel roet er gemiddeld in de atmosfeer aanwezig is. Dat is moeilijk te bepalen omdat de roetdeeltjes een vrij korte tijd in de atmosfeer verblijven en er ook continue weer nieuwe rookpluimen worden uitgestoten. Een voorzichtige schatting met behulp van satellietopnames komt er op uit dat de bijdrage van roet aan de klimaatopwarming overeenkomt met 14 miljard ton CO2 equivalenten per jaar en dat is veel vergeleken met de 36 miljard ton CO2.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan met een donatie. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Maar er kunnen ook regionale of lokale effecten optreden doordat de wolkenvorming wordt beïnvloed en regen wegblijft of ergens anders valt dan gebruikelijk. Zo kan een gebied dat wegens langdurige droogte geteisterd wordt door bosbranden, nog meer droogte verwachten.
Roet en CO2
Gelukkig komen roetdeeltjes na een paar weken met regen en sneeuw naar beneden, dus als we zouden stoppen met de uitstoot van roet, is het probleem snel over.
Dat is bij CO2 wel anders. Voordat de CO2 concentratie weer op het oorspronkelijke niveau is, zijn we tientallen zo niet honderden jaren verder. De voorspellingen over het tempo waarin de concentratie zal afnemen lopen uiteen. Een relatief kleine verstoring van de natuurlijke evenwichten tussen opname en afgifte op land en in de oceaan kan een grote invloed hebben. Naarmate de oceaan zuurder wordt, zal er minder CO2 worden opgenomen, en naarmate er meer bossen verdwijnen, wordt er minder CO2 in hout vastgelegd. Als de koralen dood zijn wordt daar ook geen CO2 meer door gebonden.
Dus als we omstreeks 2050 de uitstoot van CO2 drastisch hebben teruggebracht en de concentratie op ongeveer 450 ppm zal zijn uitgekomen, zal die waarschijnlijk daarna nog heel lang tussen 400 en 450 ppm blijven. De opwarming zal daarna dan ook nog steeds heel lang doorgaan. Het huidige tempo bij 400 ppm CO2 is 0,4 graad C per 10 jaar. Dat zou betekenen dat het omstreeks 2100 gemiddeld op de hele aarde 5 graden warmer zal zijn dan in 1900.
Al weet niemand precies wat er dan allemaal gaat gebeuren, is toch de algemene verwachting dat slechts een miniem deel van de mensheid dit kan overleven.
Roet en het albedo-effect
Stoppen met de uitstoot van roet waardoor het tempo van opwarming kan dalen is dus zeer de moeite waard. Maar er is meer.
Roet dat op sneeuw en ijs neerdaalt blijft daar liggen en zorgt er voor dat de sneeuw en ijsvlaktes hun witte kleur verliezen en daardoor meer warmte opnemen en sneller smelten. Dat zou weer overgaan als er weer een nieuw laagje witte sneeuw overheen valt, maar op veel plaatsen in het Arctische gebied is de opwarming al zo vèr dat sneeuwval is veranderd in regen. Indien het zee-ijs eenmaal is gesmolten, komt er water voor in de plaats dat bijna helemaal geen Albedo effect meer heeft. Die afname van het Albedo effect door roet kan de klimaatopwarming in een stroomversnelling brengen. Ook de gletsjers kunnen door het laagje roet zo snel afsmelten dat veel rivieren in de zomer droogvallen en geen drinkwater meer kunnen leveren.
Uitstoot van roet stoppen kan relatief snel
Hoewel de precieze bijdrage van roet op het klimaat niet bekend is, wordt steeds duidelijker dat het stoppen met de uitstoot van roet een hoge urgentie heeft. Het goede nieuws is dat dit voor een heel groot deel ook kan. Natuurlijk zou rigoureus stoppen met alle fossiele brandstof en alle biobrandstof de beste oplossing zijn, maar dat vergt veel meer tijd. We kunnen echter beginnen met alle steenkoolcentrales in de wereld in rap tempo te vervangen door gascentrales en uiteindelijk door wind en zonnecentrales. In ieder geval niet door biomassacentrales met hout uit de Canadese bossen zoals Vattenfall in Diemen van plan is.
De meeste kolencentrales die nog actief zijn maken verlies. In het VK draaien al haast geen kolencentrales meer. In de VS sluit de één na de ander en er worden ondanks Trump geen nieuwe gebouwd. Duitsland en Polen lopen nog wel een stuk achter. Duitsland leverde voorrang aan het sluiten van kerncentrales, maar de stook van kolen en bruinlook daalt nu inmiddels ook met circa 20 % per jaar. Polen moet door Europa onder druk gezet worden en hulp krijgen van de ECB. China en India hebben nog de meeste kolencentrales draaien, maar er worden nauwelijks nog nieuwe gebouwd. Veel plannen gaan in de ijskast omdat energie uit wind en zon goedkoper is en omdat de financiering niet rond komt. In september afgelopen jaar was het totale bedrag dat werd teruggetrokken uit investeringsfondsen voor fossiele energie (disinvestment) al opgelopen tot 11 triljon US$ (=11 x 1012). Dat is al 16 % van de totale investeringen voor fossiel.
Dieselmotoren kunnen worden voorzien van roetfilters en naverbranders maar zullen uiteindelijk geheel worden verbannen. Steeds meer grote steden verbieden de diesel nu al voor de stadscentra en de verkoop van personenauto’s met dieselmotor loopt in de hele wereld terug met 30 tot 50 % per jaar. Alle tweetakt motoren met mengsmering kunnen direct worden vervangen door elektrische motortjes. Bladblazers kun je trouwens prima vervangen door een bladhark. Ook de talloze huisvuurtjes in arme landen kunnen met relatief weinig moeite worden vervangen door eenvoudige betere oventjes, of nog beter met zogenaamde solar cookers.
Met een bescheiden financiële bijdrage kun je zelfs direct een steentje bijdragen aan vermindering van de roetuitstoot. Zie ook het artikel over Clean Cooking Alliance op Duurzaamnieuws 14 januari.
De rook van Mordor zou relatief snel gestopt kunnen worden als we meer mensen hadden met de moed van Frodo Balings.
PS: Dit is de tweede column uit een serie goed nieuws voor somberaars.
Wilt u oude columns sinds 2013 teruglezen, ga dan naar de website Oermenselijk.nl voor de serie jaarboekjes van Doctor Anders.
Han Blok
