Het groeidossier 5: De groene illusie en werk, werk, werk. . .
Zou een alternatief voor de stijging van het BBP niet kunnen zijn groene groei? Een economische groei gericht op vergroening en verduurzaming van de samenleving, die niet gepaard zou gaan met eens stijging van het BBP? Of een economische 'steady state', een circulaire economie, waarbij alle energie duurzaam wordt opgewekt en alle grondstoffen worden hergebruikt, vaak aangeduid met de term 'cradle to cradle' - van de wieg naar de wieg?
Helaas vrienden, dat is allemaal een illusie. Technisch is een dergelijke economie misschien nog wel denkbaar en mogelijk, maar de weg daarheen vergt grote investeringen en innovaties. Deze weg is lang (dan moeten we denken aan vele tientallen jaren), en kost op zichzelf veel grondstoffen en energie, die we voorlopig nog niet allemaal duurzaam kunnen opwekken. Niettemin moet die weg voor zover mogelijk begaan worden, vooral om redenen die te maken hebben met de opwarming van de aarde. Dat zal op zichzelf bijdragen tot economische groei, en daar is ook weinig mis mee. Ik ben niet tegen zinvolle economische groei, ik ben tegen het streven naar economische groei om zichzelfs wille. En overigens zou het wel goed zijn als we in deze periode van geleidelijke verduurzaming van de economie - transitie zoals Jan Rotmans dat noemt - tegelijkertijd niet zouden investeren of zelfs zouden desinvesteren in niet duurzame technologie, zodat de economische groei zo laag mogelijk blijft.
Maar de werkgelegenheid dan? Eerder heb ik laten zien dat het enige waar een groei van het BBP nog goed voor is is een bescheiden positief effect op de werkgelegenheid. En ik heb ook al gewezen op de waarde van werk.
Als de economische groei ten einde komt (of beperkt wordt tot de minimale groei benodigd voor de transitie) zullen we op andere manieren de werkgelegenheid moeten bevorderen. Dit is een lastig vraagstuk, dat uitvoerige studie vereist, en waarvoor ik in mijn eentje en in de haastigheid van het schrijven van deze stukjes natuurlijk ook niet de definitieve oplossing weet te vinden. Maar ik heb wel enkele suggesties:
- Grondige arbeidstijdverkorting en deeltijdarbeid. Niet halfslachtig, zoals eerder wel is geprobeerd, maar structureel. We zijn ooit vrijwel probleemloos van de 16 urige werkdag naar de achturige werkdag gegaan, en van de zevendaagse werkweek via de zesdaagse naar de vijfdaagse. Ik zie niet in waarom we nu niet naar een werkweek zouden kunnen gaan van vier dagen van zes of later zelfs vijf uur.
- Het toestaan of zelfs verplichten van het doen van vrijwilligerswerk voor uitkeringstrekkers die dat kunnen, in plaats van de huidige sollicitatieplicht.
- Het weer invoeren van dienstplicht, voor mannen en vrouwen, waarbij tot op zekere hoogte kan worden gekozen tussen militaire en social dienstplicht. Dit lijkt juist werkloosheid te bevorderen, totdat men zich realiseert dat hierdoor werk geschapen wordt, dat niet het al bestaande werk vervangt. En het haalt een aantal jeugdigen van de arbeidsmarkt - dus het aantal werkzoekenden wordt kleiner.
Waarschijnlijk vergeet ik nog een aantal mogelijkheden die ik zo gauw niet kan bedenken. Misschien allemaal nogal 'far out', maar ik bedoel maar: als we werkelijk willen kunnen we van alles bereiken - en wel zonder economische groei. Misschien zal het zelfs leiden tot een lager materieel consumptieniveau en daardoor een zekere krimp, wat weer goed is voor het klimaatprobleem.
U zult zich intussen afvragen: dat nieuwe groeiconcept, waar die man het over heeft, dat leuke alternatief voor economische groei, komt daar nog wat van? Uw geduld zal beloond worden, lieve lezer - in de volgende aflevering ga ik daarmee beginnen.
Wordt vervolgd.
Erik van Praag
Lees Groeidossier deel 4
Lees Groeidossier deel 3
Lees Groeidossier deel 1-2
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
Alvast bedankt - en blijf gezond!
Alles heeft te maken met de huidige verdienmodel. We hebben 2 soorten beroepen. Verzorgende beroepen zoals agenten, leraren, wethouder en een doktor. Deze beroepen worden uit belastingen betaald. De andere groep zijn productieberoepen, zoals stucadoor, vrachtwagenchauffeur en de bakker. De scheefgroei van deze 2 beroepsoorten gaat steeds schever worden. De bezuinigingen in de verzorgende beroepen gaan hun tol eisen. De leraar geeft niet alleen maar les, maar moet ook de administratie doen omdat de bestuurders dat graag willen. De agent is ook geen agent meer dat toezicht houdt op de samenleving. Ook hij is bezig met administratie dat hem de nodige ergenis brengt. Waarom wordt de administratie niet geheel automatisch gedaan. Bijv. een agent spreek zijn mobiel de overtreding in en houdt zijn mobiel voor het kenteken. Alles komt op zijn mobiel te zien. Hij drukt met zijn vinger op het mobiel. Dat bespaart de agent ergenis en er komt meer uren een agent op straat. De agent rijdt met een hybride auto. Duurzaam als het kan, en spoed als het moed. Daar moeten als maatschappij gaan investeren.
De overheid moet meer gaan samenwerken met bedrijven en niet alles willen aanbesteden. Bijvoorbeeld een kwart van het budget van de overheid hoeft niet aanbesteed worden.
Van veel reacties valt me op dat ze zijn gebaseerd op al dan gerechtvaardigde overtuigingen en meningen. Mijn stelling dat economische groei niet meer mogelijk is, dan wel niet meer gewenst, baseer ik echter zoveel mogelijk op feiten. Voor de komende blogs, die meer gericht zijn op wat er als alternatief zou kunnen, gaat het echter meer over mijn visie.
Verder valt me ook op dat de waarschijnlijkheid dat er een einde komt aan economische groei voor veel lezers maar moeilijk is te accepteren.
De apocalyptische toon van de artikelen is onterecht. De schrijver beschrijft een aantal van de mechanismes die de feedbackloop om het huidige monetair economische systeem vormen. Haar verwoestende werk is voor een deel al gedaan op sociaal gebied (armode en terrorisme), het milieu en het menselijk welbevinden, doorgaan op deze voet leidt tot meer van hetzelfde en is vandaag de dag voor velen merkbaar.
Hij gaat echter voorbij aan het feit dat dit systeem zuiver imaginair is, net als bijvoorbeeld de waarde van geld en de notie van betaald werk. De enige weg vooruit is om te twijfelen aan alles en te zien welke mogelijkheden zich voordoen, ik zie er volop.
Meer werkgelegenheid scheppen is wenselijk. Echter, vakkennis en producten zijn aan veroudering onderhevig. Verwacht mag bijvoorbeeld worden dat het administratieve middenkader vervangen wordt door geintegreerde systemen. Dus als je niet tijdig omschakelt naar iets anders, heb je grote kans op baan verlies. Het onderwijs houdt daar onvoldoende rekening mee.
Het diensten- en producten aanbod verandert sneller, dan werknemers kunnen bijhouden. Dus ja, er is vraag naar arbeid, maar wel met specifieke vraag vereisten.
Je kunt werknemers alleen betalen, als de opbrengst van hun werk hoger is dan de kosten.
Economische groei door investeringsgroei levert niet noodzakelijk werkgelegenheid op. De factor arbeid wordt domweg vervangen door automatisering en robotisering. Ik verwacht dat de werkgelegenheid in de komende 10 jaar nog verder gaat dalen. De daarmee gepaard gaande koopkrachtdaling voor een groot deel van de bevolking heeft weer gevolgen voor bedrijfsomzetten, marges en winsten. Gewoon de wet van de afnemende meeropbrengst. Gevolg: meer werkeloosheid en grotere inkomensongelijkheid.
Beste Erik
Tot nu toe kom ik het in grote lijnen met je eens zijn maar dit laatste stukje klopt m.i. van geen kanten. Je bent veel te pessimistisch. Natuurlijk moeten we banen creëren en investeren, maar dat is helemaal geen probleem.
Als we de komende 25 jaar in Nederland elk jaar 30 miljard investeren in de energietransitie, levert dat alleen al 450.000 banen.
Dat geldbedrag lijkt veel, maar is peanuts vergeleken met de totaal zinloze investeringen die thans in de fossiele sector gebeuren.
Zon en wind energie is nu al goedkoper dan fossiel, mist je bij alle vormen de subsidies uit de berekening van de kostprijs weglaat.
Zodra de investeerders doorkrijgen dan hun geld in de fossiele sector niet veilig is en dat het bij duurzaam beter rendeert, kan er binnen een vloek en een scheet een gigantische hoeveelheid geld vrijkomen om anders te beleggen.
Lees mijn brief aan minister Kamp er maar eens op na.
Han
Mijns inziens is er überhaupt geen tekort aan werk, in tegendeel, er is veel te veel werk. Veel te veel in de zin van, meer dan we met z’n allen aankunnen. Pardon? Ja, kijk maar naar bijvoorbeeld de (ver)zorg(ende)sector(van huishoudelijke taken, kinder opvang tot paramedisch. In de onderwijssector, waar heel veel meer te doen is dan nu kan (van stagebegeleiding tot huiswerkhulp). In de openbare ruimte (van groenvoorziening tot zwerfvuil) enz. enz. enz. enz. Maar waarom is er dan werkloosheid?? Omdat we het zo hebben ingericht dat werken een zeer dure activiteit is geworden. Door een volstrekt niet meer functionerend fiscaal en verzekering systeem. Als je dat niet wijzigt blijft het kurieken am Symptom.
QUOTE … Als de economische groei ten einde komt (of beperkt wordt tot de minimale groei benodigd voor de transitie) zullen we op andere manieren de werkgelegenheid moeten bevorderen …
?????
We moeten niet ‘de’ werkgelegenheid bevorderen,
maar we moeten banen scheppen.
En dus het (nog) bestaande werk HERVERDELEN:
Bijvoorbeeld als volgt:
http://www.ergoyou.info/econ_en_werkgel/probleem.html
Ik verwijs graag bij de mogelijkheden even door naar het gegarandeerde basisinkomen (mocht dat eerder niet al genoemd zijn).
http://issuu.com/zonnemax/docs/basisinkomen_2015/0