Het groeidossier 4: de grote kladderadatsch?
Geen enkel organisme of systeem kan eindeloos doorgroeien met een zeker percentage. Althans niet als we groei definiëren in kwantitatieve zin. Dat geldt voor planten, dieren, mensen, organisaties, samenlevingen. Een groei van een zeker percentage op percentage wordt uiteindelijk een cumulatieve groei, zo leert een eenvoudig wiskundig model ons. De bomen groeien dus niet tot in de hemel. Daarom is bijvoorbeeld een bedrijfsdoel als: ieder jaar een winststijging van x % onzinnig en tot mislukken gedoemd.
Dit eenvoudige inzicht is al geformuleerd door economen als Adam Smith, John Stuart Mills en John Maynard Keynes, de grondleggers van de moderne economie. Maar de boodschap schijnt tot de hedendaagse politici en economen nog niet te zijn doorgedrongen.
Onze economische groei zal dus ophouden, maar waarschijnlijk nog eerder dan doordat ons economisch systeem op wiskundige gronden uit de bocht vliegt. Dat komt, zoals destijds al door de Club van Rome voorspeld, door de grenzen aan de groei die de planeet ons oplegt (het opraken van grondstoffen, waarschijnlijk sneller dan we ze kunnen recyclen, de opwarming van de aarde, de toenemende schaarste van landbouwgrond door de bevolkingsgroei, de toenemende welvaart, de klimaatverandering, en verkeerd gebruik van de landbouwgrond: monoculturen, overbemesting en pesticiden). Volgens Paul Gilding zal de groei een dezer dagen stagneren, maar ook als het nog wat langer duurt: het komt nu wel heel dichtbij.
Marc Craney, het hoofd van de Britse Centrale Bank heeft tegen de BBC verklaard dat er slechts twee opties zijn: of we transformeren de economie gecontroleerd (en snel!), of het financieel-economisch systeem zal binnenkort bezwijken. Maar ook deze waarheid is nog niet tot de politici en de meeste economen doorgedrongen. Ik zie althans nog geen enkele visie over hoe we een steady state economy kunnen bereiken. Het gaat nog steeds om groei, groei, groei.
Als we nog enige controle zouden willen houden over het proces waarbij de groei tot een einde komt, zouden we eens kunnen beginnen met private instellingen (banken) het recht tot geldschepping weer te ontnemen. Het is onze stadhouder Willem III die in 1688 als koning Willem III van Engeland het privilege van geldschepping door het centrale gezag - toen in Engeland de koning - uit handen gaf. Hij moest wel: het was een voorwaarde waaronder hem de troon werd aangeboden. Sindsdien is een aanzienlijk deel van de geldschepping in particuliere handen, en vindt het plaats met een winstoogmerk. Te overwegen ware dit privilege opnieuw bij de overheid te leggen, en wel bij een van de politici onafhankelijk orgaan zonder winstoogmerk. We zagen eerder dat geldschepping de groei van het BBP bevordert - het beperken van de geldhoeveelheid remt het af. Bovendien zou een dergelijke centrale geldschepping bij kunnen dragen tot meer financiële stabiliteit.
Een heel andere maatregel om de groei af te remmen is om wettelijk en door internationale overeenkomsten de prijs per uitgegoten to CO2 emissierechten te verhogen van de huidige € 5 per ton (marktprijs) naar bijvoorbeeld € 30 per ton (gereguleerde prijs). En er zijn wel meer maatregelen denkbaar, die je kan afleiden aan de in de vorige aflevering beschreven pogingen om de groei van het BBP juist te bevorderen. Maar dergelijke maatregelen zouden natuurlijk nooit genomen worden zonder een volslagen omslag in het denken over wat de gewenste economie is - met name bij politici.
Maar hoe dan ook, gecontroleerd of ongecontroleerd en abrupt: de economische groei zal stoppen. Echter, een systeem of organisme dat niet kan groeien gaat dood. Groeien komt van het Middelnederlandse gro(e)yen, dat groenen, groen worden betekent. Groeien kan geassocieerd worden met het groen in de natuur: gras, planten, bladeren aan de bomen. Groeien is een symptoom van vitaliteit, levenskracht. Dus als we niet economisch kunnen groeien, dan zullen we iets anders moeten verzinnen. De vraag is dus: hoe kan de samenleving groeien zonder economische groei? En wat is groei dan eigenlijk? Deze vragen komen in de zesde aflevering aan de orde. Maar eerst zal ik nog aandacht besteden aan twee andere vragen: is groene groei of een circulaire economie niet een goed alternatief? en: Hoe lossen we het werkloosheidsprobleem op als we het niet kunnen doen door economische groei?
Wordt vervolgd.
Erik van Praag
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
Alvast bedankt - en blijf gezond!
Somber verhaal Dave. Kom je wel eens buiten en kijk je wel eens om je heen? Of zit je binnen, te somberen en ben je al je enthousiasme voor de uitdagende toekomst die voor ons ligt kwijt geraakt? Ik vind dat jammer.
Er is geen optimistische kant. De jeugd kijkt op een schermpje, en dat de hele dag. Er valt niet meer normaal mee te lullen, want het aanbod in de vuist is interressanter. niemand kan de technische vooruitgang stoppen. Spullen en nog eens spullen, daar draait het om. De mensen zitten al jaren voor de buis, en het ingebed worden wordt alleen maar erger.
Economische groei is eigenlijk (mijns inziens) een voortvloeisel van het ‘vrije markt’ denken, een wereldbeeld wat niet direct bekend staat als het meest milieuvriendelijk (zie ook: RIVM rapport ‘kwaliteit en toekomst’ 2005).
Economische groei kan ook impliceren dat er minder mensen hoeven te werken, wat weer bijdraagt aan het ‘werkloosheidsprobleem’.
Geen groei meer? Niet iets wat een klassieke macro econoom zich kan voorstellen. De groeiwaarheid is boven elke twijfel verheven en daarmee is het een fundamentalisme gedachte. De economische leer is verankerd in noties over menselijk gedrag die 100 jaar oud zijn en inmiddels vele malen weerlegd en genuanceerd. Het gilde is nog niet toe aan een reality check over haar denkbeelden.
Op basis van de huidige economische dogmas acteren we collectief als een psychopaat die zich niet wezenlijk druk kan maken om de ‘bijverschijnselen’ (externaliteiten) die hij veroorzaakt. De realiteit is echter dat we nu al op op de pof groeien in de werkelijke wereld, we consumeren nu onze omgeving stuk met gigantische hoeveelheden fossiele energie en hyperconsumptie. De regeneratieve capaciteit van de aarde was dit jaar al in augustus al verbruikt. De parallellen met het geldsysteem zijn groot, de voordelen in het nu, de kosten voor later.
Er worden bijvoorbeeld nog steeds fossiele brandstoffen gesubsidieerd vanwege het vermeende verband met economische groei (!) en die van economische groei met welbevinden. De klimaatwetenschap is inmiddels de de kritiek voorbij, je vraagt je af wat we in Parijs gaan echt gaan doen.
Wezenlijker is dat het denken dat de problemen veroorzaakt niet in staat is ze adequaat op te lossen. Dat heeft alles te maken met onze collectieve perceptie van de wereld en veranderingen daarop zullen de komende decennia steeds vaker aan ons worden opgedrongen. Uiteindelijk scheppen we nu de condities voor de ondergang van ons systeem, echter niemand weet hoe die zal verlopen en wat eruit geboren zal worden.
@ Wim – Wat raar, dat je jouw financiele investering in duurzame energie laat afhangen van CO2 besparingen tegen de huidige marktprijs. Economisch gaat het om het financieel rendement, waarbij belastingbesparing een rol speelt. Ook milieu idealen mogen een rol spelen.
Overigens een termijn contract is altijd speculeren op prijsveranderingen, tenzij je de opbrengst van een investering in geld wilt veiligstellen. Als je niet investeert, loop je altijd het risico van verlies.
@ Erik – We moeten wel duidelijk voor ogen houden waar de discussie over gaat. Namelijk toename van het BBP. Met name in absolute termen. Gedurende millenia is dat toegenomen, zij het niet steeds met gelijke – en soms neagtieve – %%.
De toename is bereikt o.b.v. technologische ontwikkeling. In uw toekomstscenario houdt kennelijk de technologische ontwikkeling op.
Vergelijking met natuurlijke organismen dien je ook zuiver te stellen. Overal treedt veroudering op. Het leven wordt voortgezet door nieuwe generaties.
Vervolgens breng je ongenuanceerd aspecten van CO2 prijsbeleid en geldschepping in je verhaal. Ongenuanceerd, want zonder duidelijke context. Geldschepping voor investeringen is niets anders dan een voorschot op toekomstig inkomen. Keynes ontleende daaraan zijn ‘multiplier’ effect van investeringen, welke de basis vormt voor BBP toename.
Ook in dit verhaal ontbreekt je toezegging om je verhaal te onderbouwen met wetenschappelijk deugdelijke studies.
wim ik vind je niet knettergek heb er ongeveer 18000€ ingestoken 45 zonnepanelen en een zonneboiler. heb al twee jaar geen gas meer en verbruik nog ongeveer 2000KWh windmolen stroom verwarming door infra rood panelen en een pellet kachel alleen nog een benzine auto maar rijd nu de helft minder ongeveer 5000km/jaar met een nieuwe driecilinder auto die 1 op 20 rijd. denk er nog over na om nog een vol overkapte elektrische fiets te kopen waardoor nog minder auto km.
ik zie het als hobby en het verdiend op den duur terug.
al jaren gezegd de wereld bevolking moet omlaag dit gaat niet goed we vernielen de aarde en de natuur neemt wraak hierdoor zullen vele mensen de dood vinden.
De toename van de wereldbevolking en de drang in opkomende landen om een betere bestaansgronden voor de bevolking te creeren zal economische groei onmiskenbaar afdwingen. De bestaande “resources” zullen dus uitgebreid moeten worden met nieuwe resources voor hetzelfde doel. Tegelijkertijd zal technologische ontwikkeling moeten zorgdragen voor het behoud van het milieu en dat kan zoals ik hierboven reeds aangaf. De wereldbevolking van nu 7 miljard mensen zal in 2050 wellicht 12 miljard groot zijn (VN scenario). Tel uit je winst! De toename van de wereldbevolking zal een van de ernstigste factoren gaan worden die de leefbaarheid op deze planeet bedreigen.
Ik investeer €25.000 (in PV en Warmtepomp en isolatie) om een besparing van 2000m3 gas en 3600kwh elektriciteit te krijgen.
ik heb uitgerekend dat dat een besparing van ca. 5 ton CO2 per jaar oplevert
op de afschrijvingstermijn van 25 jaar is dat 125 ton!
per ton geef ik dus €200 uit.
Conclusie:
We zijn met z’n allen KNETTERGEK om te investeren in duurzame woningbouw. ik kan beter op de emissiebeurs een termijncontract afsluiten. Ik heb dan een rein geweten en ik kan €20.000 verjubelen
Maar goed, ik ben knettergek. En m’n vrouw al net zo.
Nogal een laag bedrag voor emissierechten die 30 €. De Amerikaanse overheid gaat uit van een noodzakelijk minimum van 40 $ en dat is eigenlijk nog veel te laag. De vorige Shell ceo van der Veer gebruikte dit getal. Dan hebben we het over 36 €. Als we nu eens uitgingen van het dubbele dus 70 Euro dan gaat het ergens over.
Als het bedenken van toekomstscenario’s in 1900 was gedaan en daarbij geen rekening was gehouden met technologische ontwikkelingen, dan was vast voorspeld dat honderd jaar later door de gestage economische groei iedereen 2 paarden zou hebben en dat in de straten een laag van 2 meter dikke paardenmest zou liggen… Je mag er in dit soort toekomstdenken wel van uitgaan dat er ook wat verandert in de manier waarop we leven.
Het lijkt mij inderdaad nodig om het verschijnsel economische groei te blijven bekijken in samenhang met andere verschijnselen, waarvan de onontkoombare “vooruitgang” in wetenschap en techniek een heel belangrijk is…
De economie kan misschien niet altijd doorgroeien, maar zal wel altijd blijven veranderen toch???
Ik denk dat (economische) groei an sich niet stil gelegd kan en moet worden. Ik kan me voorstellen dat het volume welvaart per wereldbewoner aan een grens komt (vanwege de beschikbaarheid natuurlijke (hulp)bronnen). De groei van de wereldbevolking telt hier behoorlijk mee, als ook het streven naar een gelijkmatig verdeelde welvaart over de wereld (vgl China in de afgelopen decennia). In het scenario voor toekomstige welvaartsontwikkeling zal het technologische antwoord op de tekorten aan grondstoffen en beschikbare (land)bouwgrond meegenomen moeten worden. De rappe technologische ontwikkelingen op het gebied van voedselproductie en efficiency in het gebruik zijn nu al zichtbaar. Energie zal sneller dan nu wordt vermoed beschikbaar komen door alternatieve opwekkings, productie en distributiemethoden zonder CO2 of NOx uitstoot en warmteverliezen in de atmosfeer. Transportmiddelen, koeling (airconditioning), verwarming en industriële toepassingen zullen in toenemend tempo veranderen ten gunste van het milieu. De hoogopgeleide jeugd zal kiezen voor het werken aan deze ontwikkelingsscenarios omdat het zo uitdagend is en uiterst rewarding bij succes. Dat het geldcreatie systeem moet veranderen lijkt mij evident, maar schets geen onnodige doemscenarios er is ook een optimistische kant.