Hoe de nieuwe economie zich kan beraden op de oude filosofen

Als ik Matthias ontmoet in Hamburg tijdens een diner, raken we direct in een diepgaand gesprek over leiderschap. Welke kwaliteiten moet een leider hebben om de uitdagingen van de huidige samenleving aan te gaan? Valt er nog iets te leiden nu de wereld zo complex en groot (of juist klein!) geworden is?

Als student ‘philosophy of management and organizations’ opent Matthias met een citaat van de oude filosoof Immanuel Kant:

“Act so that you treat humanity whether in your own person, or in that of another, always as an end, and never as a means only.”

Het klinkt misschien wat pompeus, maar dat is Matthias allermist. Vriendelijke pretogen kijken me aan vanachter een bril. Een grote ietwat verlegen jongensachtige glimlach. Deze jongeman denkt na, maar pretendeert het antwoord zeker niet te weten. Juist daarom is Matthias Veltkamp (1984) samen met 4 andere young professionals winnaar van de Nudge Leadership Challenge 2014. Een wedstrijd op zoek naar jonge leiders die duurzaamheid in hun organisaties een echte push kunnen geven. De prijs? Een reis door Europa om de circulaire economie te onderzoeken en te promoten.

Circulair leiderschap, bestaat dat?

In Hamburg sluit ik me aan bij de groep die Rotterdam en Kalundborg (Denemarken) al heeft aangedaan met de trein. Op de fiets bezoeken we de volgende dag 5 projecten die het belang van de circulaire economie benadrukken. Die avond nog praat ik met Matthias door over de filosoof Kant. Matthias legt zijn openingsquote uit aan de hand van leidershapskwaliteiten, en komt met voorbeelden vanuit de bezochte initiatieven in Rotterdam, Kalundborg en Hamburg.

Goed voor jezelf is goed voor de wereld  “Je kunt niet voor een ander zorgen als je niet voor jezelf zorgt. Leiderschap is dus in eerste instantie zelf-leiderschap. Je kan jezelf niet tot een doel van iets anders (organisatie of resultaat) maken, als dat tegen je eigen waardigheid ingaat. Het moet dus iets voor jou betekenen. Concreet: voor jezelf zorgen. Lichamelijk en geestelijk gezond zijn (fit), jezelf in de ogen durven kijken en je ontwikkeling daarin serieus nemen, jezelf daarin overwinnen, continue verder gaan, open staan. Ook al is het oncomfortabel.”

GoodWork Perpetual plastic : een ontwerp ingenieursbureau dat allerlei projecten doet die te maken hebben met plastic afval. Het is vanuit niks opgebouwd. “Doen wat je leuk vindt om te doen.” Laura Klauss’ motivatie is puur omdat ze het zelf leuk vindt. Niet om de materiele beloning. Ze vond het gewoon leuk om machientjes en tools te maken om problemen mee op te lossen. Het plezier heeft nog steeds de overhand.

Rotterzwam : Siemen Cox zit comfortabel in zijn vel. “Schijt aan de groep, deze heeft hij niet nodig om zich lekker te voelen. Hij neemt eigen verantwoordelijkheid en gaat daarmee aan de slag. Ook al was hij onhandig in taal, soms op het lompe af. Hij weet waar hij voor staat.”

Niet je eigen keuzen / waarden opdringen aan anderen. “Werken vanuit aantrekking. Het zó tof en urgent maken dat anderen enthousiast worden. Betekenisvol samenwerken. Gebruik maken van elkaars kwaliteiten.”

Greenpeace (detox campaign): “Ik was verbaasd over de manier waarop Greenpeace te werk gaat in hun Detox campagne, waarop ze aandacht vragen voor de verantwoordelijkheid die kledingmultinationals in hun ogen moeten nemen voor de productie en het afval van hun producten. Ik dacht altijd dat zij alleen maar ‘tegen’ waren. Maar wat Kirsten Hagemann, communicatie-manager Greenpeace Duitsland vertelde was dat ze eerst grootschalig onderzoek doen, fact checken dus. Daarmee gaan ze in gesprek met bedrijf x, ze maken voorstellen en stellen hun kennis ter beschikking over het probleem. Dan proberen ze zoveel samen te werken als het bedrijf daarvoor openstaat, om gezamenlijk het probleem op te lossen. Een groot aantal bedrijven heeft het opgepikt en hebben een stap gemaakt. H&M bijvoorbeeld neemt kleding terug. Ze zien in dat het ook economische waarde heeft. “Without loop systems the economy will not last in the next decades,” aldus Greenpeace. Dat vind ik een goed voorbeeld van leiderschap nemen.”

nanoCure: “Lars Kuhnert van nanoCure heeft een bescheiden persoonlijkheid. nanoCure richt zich op de handel, de toepassing en het overleg over high performance nanotechnologie producten, om partners te ondersteunen met specifieke oplossingen. Vaak gaan deze oplossingen in tegen het huidige verdienmodel van veel bedrijven. Het gaat namelijk in tegen het principe van ‘planned obsolescence’ omdat het de product life cycle van producten verlengt. Het is dus hard werken voor Lars, om het zo aantrekkelijk te maken dat bedrijven erin mee willen.

De producten en diensten van deze leiders zijn gericht op de behoefte van mensen. “Circulaire leiders maken een product omdat mensen ergens een probleem mee hebben. Of om aan het leven van mensen waarde toe te voegen. Wat we tot nu toe zien (oude economie) is dat bedrijven vaak behoeften creëren voor de te vermarkten producten. De business case in de circulaire economie komt vaak als voorwaarde en niet als een doel op zich. De mensen en natuur zijn wel een doel op zich.”

E4Water (Kalunborg): “Goede business is altijd goed voor iedereen. Met het E4Water Project in Kalundborg is een efficiënte behandeling van industriële reststromen ontwikkeld. De microalgen reinigen water en produceren daarbij hoogwaardige bijproducten zoals eiwitten en lipiden die gebruikt kunnen worden voor bijvoorbeeld visvoer. Deze technologie vermindert de kosten en het gebruik van water en voegt meer waarde aan de productieketen toe in Kalundborg.”

Wilhelmsburg (Smart self-sufficient houses): De initiatiefnemers van deze huizen in Hamburg maken huizen van slimme materialen. Met gebruik van hernieuwbare energiebronnen zoals de zonne-energie zijn deze mensen in staat onafhankelijk te zijn van grote energieleveranciers.

Waarom passen juist deze 3 leiderschapskwaliteiten in een circulaire economie?

“Ik zie dat de circulaire economie en de leiders ervan een absolute morele wet in zich dragen zoals Kant die hanteert. Het gaan om waardigheid van mensen. Mensen zijn waardig omdat ze kunnen kiezen of ze iets wel of niet willen doen. Ze hebben een geweten en reflectievermogen. In Kant’s perspectief is rationaliteit dus een moreel begrip.

Als je moreel rationeel bent dan ben je in staat om voor de handeling die je wil gaan verrichten te beoordelen of die door iedereen uitgevoerd zou kunnen worden.

Als je een economie lineair inricht kan niet iedereen die uitvoeren, want de resources zijn eindig. De toekomstige generaties bijvoorbeeld maken minder kans. Bij een circulaire economie kan dat wel.

Doordat mensen dit vermogen tot rationeel nadenken hebben, hebben ze zeggenschap over hun eigen handelen en zijn ze in staat zichzelf beperkingen en verplichtingen op te leggen. Daaruit vloeit de verantwoordelijkheid om het goed te doen. Respect voor mensen en natuur volgt hier uit. Als deze vrijheid voor mij geldt, moet het voor iedereen gelden.”

Dan zwaai ik de groep uit, ze gaan verder naar Budapest, Milaan, Parijs en Brussel om het rondje Europa over circulaire economie te vervolgen. Medereizigers zijn Isolde van Meerwijk, Rob Jetten, Thomas Hermans and Marloes van Kats

Ze zijn te volgend op http://www.nudgesustainabilityhub.com/circular-cities/

Matthias gaat na zijn trip aan de slag bij Vandebron.nl, een platform waarop je 100% groene stroom rechtstreeks van de boer kan kopen.

Aafke van Sprundel. Onderzoekt en schrijft over een betere, duurzame, sociale, circulaire wereld.