Hoe gaat de wereld eruit zien in de donkere jaren voor 2030? Dat valt lastig te voorspellen in een tijd waarin vooruitzichten van een maand, zelfs een week geleden alweer achterhaald zijn door de werkelijkheid. Maar dat de nieuwe politiek een zware wissel trekt op leefbaarheid, duurzaamheid en klimaat en de grenzen van menselijkheid verder oprekt is wel duidelijk.
Ontmenselijking is al jaren een thema in mijn eindejaars vooruitblik. Ook in het afgelopen jaar bereikte die weer nieuwe dieptepunten, in Gaza, in Soedan, in Myanmar en zoals de laatste dagen bleek, in Syrie. Ze woekert in de VS, waar miljoenen mensen deportatie boven het hoofd hangt en in Nederland, waar minister Faber dat probeert na te doen.
Eigenlijk kan ik hier mijn boodschap van december 2022 herhalen en ook die van vorig jaar. Donald Trump is herkozen, Elon Musk is nog (invloed)rijker geworden en Mark Rutte werd het verlengsnoer van de VS in de Nato. Poetin bestookt Oekraine als vingeroefening voor een volgende operatie en de derde wereldoorlog is al begonnen in de domeinen van de data, de economie en het geld. In de media wordt het vuurtje verder opgestookt, waar plots noodpakketten en contant geld thema’s zijn geworden. En in de wijken blazen criminelen elkaar en omwonenden ondertussen met steeds zwaardere explosieven op.
In oorlog met het klimaat
We hebben het klimaat de oorlog verklaard en dat slaat terug, in centraal Europa, het zuidoosten van de VS, in Azie en aan de Spaanse kust dit jaar. Wie zich daar zorgen over maakt en dat uit wordt als een crimineel behandeld en opgesloten. Zoals in de VS, waar John Mark Rozendaal, een voormalig muziekdocent aan de Princeton University, en Alec Connon, directeur van de klimaatorganisatie Stop the Money Pipeline, werden vastgehouden en beschuldigd van minachting van de wet, waarvoor een gevangenisstraf van maximaal zeven jaar geldt. De reden? Rozendaal speelde op zijn cello terwijl Connon hem beschermde met een paraplu.
We leven in een periode van schaamteloze omkering van waarden en we staan pas aan het begin van de afbraak.
In Oeganda zaten 15 studentenactivisten een maand in de gevangenis omdat ze een petitie probeerden te overhandigen aan het parlement om de bouw van een oliepijpleiding te stoppen. In het VK kregen vijf supporters van de Just Stop Oil-beweging recordstraffen nadat ze schuldig waren bevonden aan samenzwering om het verkeer op de M25-snelweg lam te leggen.
Ook in Nederland kennen we de beelden van harde arrestaties tijdens klimaatprotesten.
We leven in een periode van schaamteloze omkering van waarden en we staan pas aan het begin van de afbraak. Afbraak die tot beleid is verheven, getuige de voornemens van de president-elect in de VS en diverse regeringen in Europa, die van Nederland voorop.
Chaos regeert
Wat kunnen we de komende tijd verwachten? Vooral chaos. Onvoorspelbare en onvoorstelbare chaos. De ontwikkeling daarvan versnelde na de pandemie. Naast de ontregeling van de samenleving en de economie dreef die ook drommen meer mensen naar sociale media, waar ze bloot stonden aan vloedgolven van nepnieuws en desinformatie die door algoritmes werden gesuurd. Over het virus, over vaccinatie, over de motieven van overheden. Over alles wat maar commotie teweeg bracht en bezoekers vasthield. Mede daardoor vond er een verschuiving in de politiek plaats bij verkiezingen die na die tijd plaatsvonden.
Die nieuwe politiek richt zich enerzijds op afbraak en dan vooral het weghalen van structuren die bedrijven en hun aandeelhouders in de weg staan om zich verder te verrijken. Anderzijds worden individuele rechten en vrijheden van burgers ingeperkt met religieuze en rechts-ideologische motieven. Zie de pro-life, anti-abortus wetten, de criminalisering van vluchtelingen en klimaatprotest, de anti-woke bewegingen. Alles wat ooit was ingericht om burgers bij te staan en te beschermen moet het ontgelden: sociale zekerheid, zorg, onderwijs, milieu en klimaat, cultuur. Aan het zicht onttrokken door het rookgordijn van een verzonnen vluchtelingencrisis die geen crisis is maar wel een probleem, nota bene veroorzaakt door het systeem dat nu de losse teugel krijgt.
Murphy 2.0
Dan nog een observatie, die ik de tweede wet van Murphy heb gedoopt – analoog aan die andere, die zegt dat alles wat mis kan gaan dat uiteindelijk ook een keer doet. De tweede wet van Murphy stelt dat alles wat misbruikt kan worden, ook misbruikt zal worden. Dat gebeurt al sinds de oertijd, toen de mens het ijzer ontdekte en daar meer wapens mee maakte dan gebruiksspullen. Het gebeurde met kernenergie en met het internet. Met vuurwerk. Met de democratie die wordt gebruikt om zichzelf op te heffen als een op hol geslagen immuunsysteem dat het lichaam sloopt in plaats van beschermt. Nu kom AI eraan.
Kortom, vrijwel alles beweegt tegen de stroom, het gezonde verstand en de menselijke waardigheid in. Wat kunnen we nog verwachten?
Disclaimer
Voor dat ik verder ga eerst een disclaimer: de volgende verwachtingen bieden geen garantie voor de toekomst en kunnen niet worden gezien als een beleggingsadvies. De auteur heeft geen financiele of politieke belangen en vrijwaart zichzelf van elke aansprakelijkheid voor het gebruik van deze informatie. Je weet tenslotte maar nooit als je Nostradamus gaat spelen.
Vooruitzichten voor klimaat en milieu
2024 is het zoveelste warmste jaar ooit en de lichte afkoeling en vertraging in de opwarming, die me het aanbreken van La Niña zou moeten beginnen, heeft zich nog niet laten zien. De opwarming gaat ook sneller dan de klimaatmodellen voorspelden. Die modellen worden nu bijgesteld, met uiteraard ook hogere voorspellingen. In die modellen zit nog steeds niet de uitstoot van militaire inzet, die sterk toeneemt. Of de extra uitstoot van de wapenindustrie die meer gaat produceren. Een redelijk veilige voorspelling is dan ook een verdere toename van extreem weer – al dan niet versterkt door geactiveerde kantelpunten, met meer klimaatschade, slachtoffers en migratiestromen. Verrechtsing en desinformatie eroderen het draagvlak voor klimaatmaatregelen verder. Aan de andere kant kan klimaatprotest verharden.
Het milieu staat er niet veel beter voor. Plastic, PFAS, stikstof en pesticiden blijven slecht of niet gereguleerd en bedreigen de biodiversiteit verder. Er is geen verandering in zicht op de kortere, of zelfs middellange termijn. Zowel de toename van winning van fossiele brandstoffen, als van de metalen die nodig zijn voor de energietransitie zetten het milieu verder onder druk.
Met een afname van het politieke en publieke draagvlak voor de organisaties die actief zijn in de klimaat en milieubeweging neemt hun inkomen, en daarmee hun slagkracht om positieve aktie te ondersteunen verder af. Dat gaat mogelijk ook gelden voor de Verenigde Naties, dat veel klimaat en milieuconferenties en -onderzoek organiseert, als onder Trump de financiering wordt teruggedraaid.
Vooruitzichten voor de economie
Vooruitzichten voor de economie zijn het moeilijkst te voorspellen. Dat lukt zelfs experts van nationale banken niet, die met hun rentewijzigingen alleen maar meer olie op het geldvuur gooien. Zelfs achteraf voorspellen blijkt lastig voor ze, want ze weten nauwelijks een sluitende verklaring te geven voor wat er gebeurt. Als we het beurs- en cryptocasino even buiten beschouwing laten, zien we vooral ontwikkelingen die het leven voor de burger duurder en lastiger maken. Diezelfde gevolgen bemoeilijken en vertragen investeringen in de energietransitie, klimaatveiligheid en algemene duurzaamheid.
Dat gaat zo: Toenemende spanningen tussen verschillende machtsblokken zorgen voor sterk wisselende en vaak hogere energieprijzen. Die maken alles duurder. Ze zorgen voor ontregeling van transport en goederenstromen en schaarse goederen worden duurder. Handelsoorlogen met hoge importtarieven zorgen voor hogere prijzen. Loonsverhogingen om die te compenseren zorgen weer voor hogere prijzen. Het terugsturen van migranten betekent minder beschikbaar personeel, waardoor werkgevers met hogere lonen moeten concurreren voor de overblijvende arbeidskrachten. Opnieuw hogere prijzen.
Schade door extreem weer wordt steeds groter en bereikt (nu al) op sommige momenten de omvang van de totale economische groei van een land of gebied. De kosten van herstel worden wel opgeteld bij de economische groei, maar dat is cosmetisch: geld dat aan herstel wordt uitgegeven, kan niet aan investeringen, groen of grijs, worden besteed. Als overheden extra geld lenen, drijft dat de rente en inflatie verder op, en dus ook weer de prijzen. Bovendien zal de arbeidsmarkt in gebieden met grote schade extra onder druk komen, want mensen die hun huis en have opnieuw moeten opbouwen zijn niet beschikbaar voor betaald werk. En dan is er nog de economische schade van bedrijven die volledig verwoest zijn en dus niet kunnen leveren, met toenemende schaarste in bepaalde producten als gevolg. Dat leidt weer tot hogere verzekeringspremies, scherpere voorwaarden (meer risico’s niet verzekerbaar) en hogere prijzen. Allemaal als gevolg van de door de politiek veel geprezen ‘vrije’ markt.
Die markt heeft inmiddels de groene groei in een zwart gat gedrukt, getuige de terugvallende verkoop van elektrische auto’s, het bankroet van Northvolt, het prestigieuze Europese batterijproject en de talloze kleinere groene initiatieven die in het financiele stof bijten.
En de oorlogsindustrie dan? Die zorgt voor eenzelfde effect, meer vraag naar arbeid, grondstoffen, energie, meer klimaatschade en overheden die meer geld lenen om de productie te financieren. Bovendien concurreert ze met initiatieven in energietransitie en duurzaamheid.
Het grote plaatje is er een van schoksgewijs toenemende inflatie en kosten. Rentebeleid van centrale banken heeft voor de reele economie dan nauwelijks effect: zelfs als je als ondernemer gratis kan lenen ga je toch nat als je geen mensen kunt vinden om het werk te doen. Maar wie geld of bezittingen (onderpand) heeft kan extra lenen om op de beurs of in crypto te speculeren. Dat geld verdwijnt echter in de geldwolk boven de markt, waar alleen de superrijken van profiteren. Door hun gedrag neemt de ongelijkheid verder toe en raakt het klimaat nog verder van slag.
En verder
Het is natuurlijk onmogelijk om een compleet beeld te schetsen van de vooruitzichten. De windrichting is voorlopig vooral guur. Er is onder de huidige politieke leiders geen enkele te vinden die over voldoende kwalificaties, inzicht, gezag en moraliteit beschikt om een omkeer op gang te brengen. Breekt er een burgeroorlog uit in de VS? Valt de EU uit elkaar? Het kan zo maar gebeuren. Net als het stoppen van de oorlog in Oekraine en het geweld op andere plekken in de wereld. Zeker is dat het warmer blijft worden, dat het poolijs verder smelt en dat het weer extremer wordt.
De chaos zal voorlopig alleen maar toenemen. Die is als een pannetje water dat aan de kook raakt. Er verschijnen steeds meer en grotere luchtbellen maar waar die ontstaan en hoe groot ze zijn is niet te voorspellen. Dat gaat door zolang het vuur brandt of dat het water is drooggekookt en damp geworden is.
Toch nog iets positiefs?
Is er dan helemaal niets positiefs meer te vinden? Op de valreep ontdekte ik twee lichtpuntjes die ons mogelijk kunnen gaan helpen. Als Murphy zich er buiten houdt tenminste. Twee technologische doorbraken, eentje in kernfusie (een veel eenvoudiger en goedkopere reactor) en eentje in kwantumcomputing (een betrouwbaar werkende kwantumchip), hebben het in zich om respectievelijk echt grootschalige schone energie-opwekking op tijd binnen bereik te brengen en het energieverbruik van grootschalige dataverwerking (voor bij voorbeeld kunstmatige intelligentie) enorm terug te brengen. Dat kan een gouden combinatie zijn om een grote stap richting echte duurzaamheid te zetten, al zullen we nog steeds geduld moeten hebben. Het geeft in elk geval iets om je hoop op te richten.
Peter van Vliet
