Overbevolking bedreigt duurzaamheid, maar waar blijft het bevolkingsbeleid?

Waarom is al bijna iedereen het erover eens dat de groei van de wereldbevolking een groot probleem is, maar durft toch nog geen enkele politieke partij in Nederland voorstellen te doen voor bevolkingsbeleid, zonder dwang? Intussen wordt er wel geprofiteerd van dat taboe door bedrijven en instellingen die graag hun eigen oplossingen ‘verkopen’ met verwijzing naar het bevolkingsvraagstuk, zonder iets aan de oorzaken te doen.

Bevolkingsbeleid kan juist vele economische en sociale problemen oplossen en zelfs miljoenen ongewenste kinderen per jaar voorkómen. Dus je vraagt je werkelijk af: Waar blijft toch het bevolkingsbeleid? De laatste prognose: 9,9 miljard mensen in 2050.

Earth Overshoot Day

We gebruiken veel meer dan de Aarde kan opbrengen. Deze overbelasting of overshoot is vanaf 1970 gekwantificeerd door wetenschappelijk onderbouwde voetafdrukberekeningen. Daaruit blijkt dat we intussen ruim een halve Aarde meer gebruiken dan duurzaam is en de problemen zich opstapelen. Op 8 augustus jongstleden was het Earth Overshoot Day; toen hadden we de duurzame jaarproductie van 2016 al weer opgesoupeerd. Elk jaar schuift die datum nog verder naar voren. Vorig jaar was het 13 augustus. Andere integrale berekeningen van de draagkracht van de Aarde geven vergelijkbare getallen; het is overduidelijk dat we ecologisch gesproken op veel te grote voet leven.

Dat deze toestand verre van duurzaam is kunnen we ook merken aan de verslechtering van de kwaliteit van onze samenleving; de toenemende drukte, klimaatverandering met extreme weersomstandigheden, de vele slachtoffers en grote schade, spanningen rond afnemende voorraden en ook een groeiende managerscultuur. Om het welzijn voor nu en de komende generaties te kunnen garanderen is het noodzakelijk de overshoot terug te dringen. Daarvoor moeten we twee cruciale stappen zetten: de groei van de wereldbevolking stoppen en onze persoonlijke voetafdruk verkleinen.

Verkleining van onze voetafdruk vereist een groot aantal samenhangende maatregelen, zoals het verminderen van de CO2 -uitstoot, de verschuiving van consumptie van vlees en zuivel naar meer plantaardige producten (de eiwit-transitie), veel minder vliegreizen, het terugdringen van de verkeersintensiteit in het algemeen en, last but not least, natuurlijk ook het verkleinen van de bevolkingsomvang.

Zonder dwang natuurlijk

Over de bevolkingsgroei praten blijkt vooral bij de landelijke politiek nog een taboe, laat staan dat er maatregelen worden genomen. Maar buiten de Haagse kringen ervaren wij een belangrijke verandering. Tijdens onze lezingen voor zeer gevarieerde groepen krijgen we de laatste jaren gelukkig opvallend veel bijval voor bevolkingsbeleid. Bij de discussie erover blijkt niemand tegen te zijn! Met maatregelen zónder dwang natuurlijk, dat vertellen we er altijd uitdrukkelijk bij. Met de Werkgroep Voetafdruk Nederland schreven we er een notitie over, met concrete beleidsmaatregelen die overheden, en bijvoorbeeld ook ontwikkelingsorganisaties, kunnen invoeren. Zie het stuk op de site www.voetafdruk.eu.

Naast bijvoorbeeld een stapsgewijze afschaffing van de kinderbijslag, en een positieve houding tegenover vrouwen (én mannen) die geen kinderen wensen, wordt in de notitie met name aandacht gevraagd voor de preventie van ongewenste kinderen. Helaas is er zelfs geen enkele politieke partij die dit probleem maar durft te noemen. Die situatie wordt intussen wel al geruime tijd misbruikt door bedrijven en instellingen die juist met verwijzing naar de groei van de wereldbevolking hun voedselplannen (zoals genetische modificatie) en andere groeiprojecten aan de politiek ‘verkopen’. Aan dat exploiteren en profiteren van het overbevolkingstaboe moet maar snel een einde komen.

Ongewenste kinderen

De wereldbevolking groeit elk jaar nog met 80 miljoen mensen, dat is ruwweg 5 keer de Nederlandse bevolking. Die aanwas wil ook graag eten, van vervoer gebruik maken en onderdak hebben. Gezien de nu reeds grote mondiale overshoot én het op termijn grote effect van bevolkingsbeleid, is snelle besluitvorming ten aanzien van beperking van de bevolking hoogstnoodzakelijk geworden. Al te lang worden er geruststellende praatjes verkondigd dat de groei vrij snel afneemt. De meest recente prognose luidt echter dat we rond 2050 op 9,9 miljard mensen kunnen uitkomen, en misschien wel op 11 miljard in 2100. Hoe dan ook, het gaat om “too little and too late”.

Er is een beleidspunt dat direct actie vergt. Wereldwijd worden jaarlijks ongeveer 225 miljoen vrouwen onbedoeld zwanger, waarbij naar schatting 65 miljoen kinderen worden geboren, die door hun ouders niet gewenst werden. Die miljoenen vrouwen willen zelf graag Family planning toepassen, maar hebben er geen toegang toe of kunnen de voorbehoedsmiddelen niet betalen. Beide zijn dus kansen voor open doel. Voorkóm om te beginnen vooral die ongewenste geboortes, want dat is toch het ergste wat kinderen en ouders kan overkomen. En 65 miljoen is bovendien al een flink deel van de 80 miljoen mensen die er nu jaarlijks bijkomen, dus een zeer effectieve maatregel.

Mensenrechtenkwestie

Goede gezondheidszorg, educatie én de nodige middelen kunnen de beschreven persoonlijke drama’s van ongewenste kinderen stoppen, en dus tegelijk de groei van de wereldbevolking aanzienlijk doen dalen. De Nederlandse en EU-regering en de ontwikkelingsorganisaties dienen dit in internationaal verband primair te bevorderen. Zelfs in Nederland worden overigens nog ongeplande en ook ongewenste kinderen geboren.

Minder bevolking heeft ook nog diverse andere voordelen, zoals minder drukte en lawaai, minder spanningen, minder overheidscontrole, een kleinere transportsector, vermindering van het aantal verkeerscongesties, legere treinen, rem op de bouw van huizen en bedrijfspanden, afname van de gegroeide complexiteit en (dus) ook minder last van overbodig management; kortom tot meer levenskwaliteit. Bovendien zorgen we zo voor het behoud van de levensvoorwaarden voor onze (klein)kinderen en vele generaties na ons. In die zin is het uitdrukkelijk ook een kwestie van mensenrechten, op korte én lange termijn.

Jan Juffermans en Hans Lyklema

Jan Juffermans werkte van 1978 tot 2010 bij De Kleine Aarde (Boxtel) en nu voor de Werkgroep Voetafdruk Nederland, het Platform Duurzame & Solidaire Economie en Transition Town Boxtel.

Hans Lyklema is emeritus (maar nog actief) hoogleraar fysische en colloïdchemie aan de ‘Wageningen Universiteit en Research’, en is ook lid van de Werkgroep Voetafdruk Nederland.