Nu de energietransitie op stoom komt, is iedereen koortsachtig op zoek naar het goud van de groene economie: lithium. Niet alleen in Amerika en China, maar ook hier in Europa. Want niemand wil meer afhankelijk zijn van autocratische landen of kartels. VPRO Tegenlicht onderzoekt wat de energietransitie gaat betekenen voor de geopolitieke verhoudingen. En of er voldoende lithium in de Europese bodem aanwezig is om zelfvoorzienend te worden.
Diederik Samsom is tegenwoordig ambtenaar in Brussel. Als kabinetschef van vice-president van de Europese Commissie, Frans Timmermans, werkt hij in Brussel aan ‘zijn’ Green Deal. Brussel wil razendsnel vergroenen – en daarmee minder afhankelijk worden van Russisch gas en olie uit het Midden-Oosten. De noodzaak om energie-onafhankelijk te zijn is volgens Samsom groter dan ooit. De ambitie is om de nodige groene grondstoffen zo dichtbij mogelijk, en het liefst in Europa zelf te winnen.
EU-kandidaatlid Servië is door deze ambitie uitgegroeid tot een betwist veld op het schaakbord van de groene grondstoffen. Het land is rijk aan koper en lithium. De Chinese mijngigant Zijin ging er al voortvarend te werk en opende er recentelijk een grote kopermijn, van belang voor de bouw van windmolens.
Maar ook de EU kijkt met interesse naar de Servische grondstoffen. En dan vooral naar lithium. Dat mineraal zit in de Jadarvallei in de grond. De plannen van mijnbouwer Rio Tinto zijn door de regering op een laag pitje gezet, vanwege een massale volksopstand tegen de komst van de mijn. Veel Serviërs zitten niet te wachten op komst van de lithium-economie in hun land.
Boer en veearts Zlatko Kokanovic leeft in de Jadarvallei en is uitgegroeid tot het belangrijkste gezicht van de protestbeweging. Hij is meer dan sceptisch over de motieven van zijn Europese buren: ‘Europa wil de groene transitie en lithiumaccu’s om een schone lucht te krijgen, maar van Servië willen ze een stortplaats voor Europees afval maken.’
Het lijkt een onmogelijke opgave: als er overal waar nieuwe mijnen aangelegd worden zoveel protest is als in Servië, kan de EU zijn ambities wel vergeten. Zijn die plannen überhaupt wel haalbaar op zo’n dichtbevolkt continent, waar mensen al tegen de eerste de beste windmolen in opstand komen?
In het Duitse Karlsruhe geloven ze dat het kan. Bij Vulcan Energieressourcen werken ze aan CO2-neutrale lithiumproductie op industriële schaal, geheel van eigen Europese bodem. Met het gigantische veld van ondergronds, in water opgelost lithium dat ongeveer onder de hele stroomvallei van de Rijn ligt, hoopt dat bedrijf aan de snel groeiende vraag naar autobatterijen te voldoen. Een ambitie die naadloos aansluit op de inzet op meer zelfvoorzienendheid van de EU.
Met onder andere:
- Diederik Samsom, kabinetschef bij de Europese Commissie, Brussel
- Meghan O’Sullivan, hoogleraar internationale betrekkingen aan Harvard, Verenigde Staten
- Thea Riofrancos, politicoloog en mijnbouwexpert aan Providence College, Verenigde Staten
- Zlatko Kokanovic, veearts en activist, Servië
- Alexander Palkovsky, vice-president Euro Lithium, Servië
- Horst Kreuter, directeur Vulcan Energieressourcen, Duitsland
VPRO Tegenlicht: Een nieuwe orde, maandag 7 maart, 20.20 uur, VPRO, NPO 2 en op zaterdag al online te zien via vpro.nl/tegenlicht
