Wat gebeurt er als het echt menens wordt?

Zonder de ellende van COVID 19 te willen bagatelliseren en zonder me aan te sluiten bij de  waanzinnigen van de actiegroep Viruswaarheid, durf ik toch te stellen dat deze Coronacrisis peanuts is vergeleken met wat ons nog te wachten staat als straks het klimaat op hol slaat. Ik zou als columnist echter geen knip voor de neus waard zijn als ik die bewering niet zou onderbouwen met wat cijfers.

Oversterfte 

Hoewel het absolute aantal van 700.000 wereldwijd schrikbarend groot is, bedraagt de oversterfte ten gevolge van Corona tot nu toe (5 augustus) slechts een betrekkelijk kleine fractie van de normale sterfte d.w.z. de totale sterfte door alle oorzaken samen. Deze is in zwaar getroffen landen met 5 à 10% toegenomen en met 1-3 % in minder zwaar getroffen landen. Wereldwijd is de totale sterfte (voor wat de cijfers waard zijn) slechts met 1 % toegenomen. Omdat het in ongeveer driekwart van de sterftegevallen ouderen en mensen met reeds bestaande gezondheidsklachten betreft, betekent dit dat we in de lijn voor de jarenlange trend naar vergrijzing een dipje zullen gaan zien. Mocht door een keur van vaccins de pandemie binnen een jaar of zo onder controle zijn, dan zou je mogen verwachten dat er gedurende enkele jaren ook weer een ondersterfte zal optreden van hooguit 1 à 2 % omdat de zwakste ouderen vanwege Corona al eerder zijn overleden. Afgezien dat niemand daarin interesse zal hebben, zullen we dit effect waarschijnlijk niet eens kunnen meten.

Verschillen per land

Of de oversterfte door Corona nu méér of minder hoog is als gevolg van méér of minder testen, méér of minder mondkapjes of méér of minder discipline betreffende de anderhalve meter afstand is moeilijk te zeggen. Er wordt veel beweerd maar weinig deugdelijk bewijs geleverd. De verschillen tussen relatief zwaar getroffen Europese landen (België, VK, Spanje, Italië, Zweden, Frankrijk en Nederland) en de relatief zwaar getroffen landen aan de andere kant van de oceaan (VS, Peru, Chili, Brazilië, Mexico) zijn ondanks borstgeroffel van regeringsleiders in ieder geval niet erg overtuigend.  De eerste groep heeft gemiddeld 588 (360-850) Corona doden per miljoen inwoners en de tweede groep gemiddeld 486 (379-606) per miljoen inwoners. In het licht van de onbetrouwbaarheid van de registraties is dat verschil niet significant. Er zijn echter ook veel minder zwaar getroffen landen (Denemarken, Duitsland, Portugal, Luxemburg, Zwitserland en Noorwegen)  met gemiddeld 141 (47-229) doden per miljoen inwoners. Dat verschil lijkt wel significant maar ondanks een leger virologen en epidemiologen is de oorzaak voor deze veel lagere sterftecijfers totaal niet duidelijk.

Economische schade

Wel erg duidelijk zijn de gevolgen op de economie door de uiteenlopende lockdown maatregelen.   Deze zijn overal behoorlijk dramatisch. Een terugval van het GDP van 3- 10 % betekent dat de groei van enkele jaren in een half jaar is omgeslagen naar krimp tot op het niveau van een aantal jaren geleden. Voor bepaalde sectoren is de terugval echter bijna 100% en zijn de verliezen enorm. Ook is pijnlijk duidelijk geworden dat de wereldhandel te weinig buffers heeft en de productielijnen te veel schakels hebben en dat we veel te afhankelijk zijn geworden van de zwakste schakel. Het is te verwachten dat de economische machtsverhoudingen tussen de VS, Europa en China zelfs volledig zullen kantelen ten gunste van China en ten nadele van de VS. Volgens mij was daar niet eens zo heel veel voor nodig.

Hoewel optimistische regeringsleiders en economen denken dat de wereldeconomie binnen één à twee jaar weer uit het dal zal kunnen opkrabbelen, moet de werkelijke schade in de komende maanden nog blijken. Veel bedrijven hebben geen reserves om herstel af te wachten en gaan definitief kopje onder. Het gebrek aan buffers geldt ook voor bevolkingsgroepen met weinig sociale vangnetten en de combinatie van hoge werkloosheid, zonder uitkering en zonder ziekteverzekering gaat waarschijnlijk nog een zware tol eisen. Het zou me niets verbazen als in de nasleep hiervan de vele wanbetalingen over enige tijd nog een hypotheek en bankencrisis gaan veroorzaken. 

Als het echt menens wordt

Dit wereldbeeld van een instortende economie door een tijdelijke oversterfte van enkele procenten toont aan dat het economische systeem zeer weinig weerstand heeft en dat geeft te denken over de gevolgen als het werkelijk menens wordt. 

Dat het een keer echt menens wordt is te verwachten. Want hoewel velen denken dat klimaatverandering slechts een traag proces is en vèr van hun bed plaatsvindt, en dat we alle tijd hebben om ons er door nieuwe technologie en aanpassingen zoals dijken en airco’s uit te redden, is dat helemaal niet zo zeker. Alle metingen wijzen er op dat de opwarming steeds sneller gaat en de vraag is of we al op een termijn van 10 à 20 jaar al zoveel klimaatschade kunnen verwachten dat de wereldeconomie er volledig door onderuit zal gaan. 

Aantallen slachtoffers door warmte

Uit een overzicht van studies naar oversterfte ten gevolge van hittegolven  blijkt dat dit effect onder ongunstige omstandigheden,  zoals oudere leeftijd, in steden en zonder airco, zeer hoog kan oplopen. In de 20 onderzochte landen stierven in totaal in de periode 1971 -2020 ongeveer 10.000 mensen per jaar als gevolg van hittegolven. In het ongunstigste klimaatscenario SCP8,5 waarbij we gewoon doorgaan met groeien en vervuilen zouden er in die 20 landen elk jaar ongeveer 50.000 mensen vanwege hittegolven overlijden.  Betrokken op de totale populatie van die 20 landen (2,2 miljard) en geëxtrapoleerd naar de huidige wereldpopulatie (7.8 miljard )zou het dan gaan om 180.000 sterfgevallen. Dus ¼ van het aantal sterfgevallen door Corona tot nu toe. Dat valt dus erg mee en omdat deze mensen niet in de IC’s komen, het overlijden door hitte niet besmettelijk is en de tijdelijke oversterfte gedurende enkele dagen, gevolgd zal worden door enige ondersterfte gedurende de langere periodes daarna, zullen we het nauwelijks merken.

Een andere studie komt tot de voorspelling van de oversterfte door warmte van 73 per 100.000 in 2100. Dat zou wereldwijd neerkomen op circa 6 miljoen per jaar. Dus bijna tien keer zo veel als nu door Corona en zonder enig uitzicht op een vaccin, zodat het totaal over de jaren blijft oplopen. 

Oversterfte door hittegolven is echter niet het enige effect van klimaatverandering. Watergebrek en ondervoeding, extra malaria en diarree, overstromingen, orkanen en branden zullen ook hun tol opeisen. Volgens de WHO  zou de oversterfte door klimaatverandering na 2030 oplopen tot 250.000 per jaar. Dat zou echter geen tijdelijke zaak meer zijn zodat na een paar jaar de sterfte al is opgelopen tot een niveau dat vergelijkbaar is met die door Corona.

Behalve gezondheid zijn er nog andere klimaateffecten. Door droogte, overstromingen, sprinkhaanplagen, branden en orkanen ontstaat er een groot aantal zogenaamde klimaatvluchtelingen. Dit begrip heeft nog geen officiële status en het aantal wordt nergens geregistreerd. Toch zijn er voorspellingen die uitkomen op 1,5 miljard rond 2050. Dat is veel en veel (32 keer) meer dan de 47 miljoen mensen die nu al op drift zijn op zoek zijn naar een betere plaats om te overleven. Dergelijke enorme aantallen kan de rijke wereld helemaal niet opvangen en het zal zeker gepaard gaan met zeer hoge sterftecijfers.

Kortom, als er ook maar een fractie van die sombere voorspellingen bewaarheid wordt, zijn de aantallen veel groter dan het huidige aantal Corona slachtoffers. De volgende vraag is dan ook op welke termijn kunnen we dit akelige rampenscenario verwachten? 

De snelheid van klimaatverandering

Als we nog tot 2100 de tijd hebben, om volgens het SCP3 scenario met moderne technologie en drastische energietransities de oorzaken weg te nemen en daarmee te zorgen dat de huidige hoeveelheid ingestraalde zonne-energie van 3 W/m2 nu, niet verder toeneemt en zelfs daalt, dan is er nog hoop dat het lukt om de ergste rampen te voorkomen. We zouden dan net onder de 2 graad C opwarming kunnen blijven. De klimaatschade zal wel groot zijn, maar de mensheid kan het overleven. Dit meest gunstige scenario is zeer onwaarschijnlijk.  In het worst case scenario RCP8,5 zal de instraling echter omstreeks 2050 al 5 W/m2 bedragen en geleidelijk oplopen tot 8,5 W/m2. De gemiddelde opwarming in 2050 zou dan 3 à 4 graden zijn. 

Het is zelfs de vraag of dit echt een worst case scenario is? Een geleidelijke toename naar 2050 is immers niet realistisch vanwege een aantal positieve terugkoppelingen die elk nu al op gang gekomen zijn. Dit zijn: Het smelten van het arctische zee-ijs, waardoor het albedo effect sterk afneemt en een warmtebuffer verdwijnt, het smelten van de permafrost, waardoor methaan vrijkomt en het smelten van het methaan ijs (clathraat) op een paar honderd meter diepte in de arctische zeeën. De grote hoeveelheid vrijkomend methaan en het zeer sterke broeikaseffect van methaan zijn niet in de modellen van het IPPC (Intergovernmental Panel on Climate Change)  meegenomen. Daarnaast leveren de verandering van de straalstromen en de toename van het waterdampgehalte in de atmosfeer door de warmere oceaanoppervlakte een sterke terugkoppeling.

In dit blog worden voor al deze factoren tal van metingen beschreven en rijkelijk geïllustreerd. Het leidt tot de conclusie dat deze processen nu al op gang zijn gekomen en dat we omstreeks 2026 al  een gemiddelde opwarming van 10 graden C voor onze kiezen zouden  kunnen krijgen. Zelfs als de experts van Arctic-news maar voor de helft gelijk krijgen, is dat al een dramatische opwarming die bovendien niet meer omkeerbaar is. Al bij 5 graden gemiddelde opwarming zal waarschijnlijk 85 % van de mensheid het niet overleven.

Conclusie

Mijn niet al te hoopvolle conclusie is: Ja, binnen afzienbare tijd kan de totale klimaatschade zo gigantisch groot worden dat de wereldeconomie niet tijdelijk voor 10 % inzakt zoals nu door Corona, maar volledig stil valt. Mijn hoopvolle conclusie is echter dat op grond van de ervaring met de Corona pandemie, de wereldeconomie dermate weinig weerstand heeft dat die al veel eerder in elkaar zal zakken.  Zelfs al we de energietransitie nog verder zouden gaan versnellen geeft dat problemen. Alleen al het instorten van big-oil zal op de kapitaalmarkt een enorme schokgolf teweeg brengen, waarbij een aantal landen zoals Venezuela, Rusland, Nigeria en de Arabische oliestaten vrijwel geen inkomsten meer zullen hebben. 

De emissie van broeikasgassen zal in zo’n crisis dan wel drastisch afnemen en eerlijk gezegd is dat waarschijnlijker dan dat we door het huidige sterk door big oil afgeremde tempo van de transitie de zaak nog tijdig kunnen redden. Desondanks blijft het wel  de moeite waard om het te proberen. Want er is hoop. De hoop zit hem in een combinatie van drie dingen. De snelheid waarmee een enorme klimaatschade ontstaat, waardoor de economie al bij de eerste symptomen onderuit zal gaan. Als de nood zo hoog wordt dat alle weerstand smelt, kan er een enorme versnelling van de energietransitie en verduurzaming van de voedselvoorziening plaatsvinden. Dus als door de oplopende klimaatschade een diepe crisis ontstaat waaruit een revolutionaire verandering voortkomt. De huidige crisis is daarvoor nog niet ernstig genoeg en er lopen tot november dit jaar nog wat te veel waanzinnigen rond. 

Han Blok