Terwijl het coronavirus mensen geleidelijk aan besmet, legt het de economie wereldwijd in één klap vrijwel plat. Voorstanders van een duurzame economie wezen al langer op de risico's van extreme globalisering. Die ervaren we nu in de praktijk. Leren we daarvan en grijpen we de kans om de economie versneld duurzaam te maken?
Natuurlijk geeft het grenzenloos over de aardbol rondreizen een ultiem gevoel van vrijheid. En door het overal en altijd kunnen kopen wat je denkt dat je nodig hebt voelt iedereen zich rijk. Dat is de hedonistische basis waarop de moderne samenleving is gebouwd. Die blijkt dus ook een uiterst efficiënt distributiesysteem voor virussen.
Om de honger van die gebruiksmaatschappij te stillen ging de economie met behulp van alle beschikbare technieken op zoek naar de goedkoopste plekken en manieren om zoveel mogelijk te produceren tegen een maximale winst.
Hamsterwiel
En bijna iedereen die mee kon rennen in dat hamsterwieltje deed zijn uiterste best om om het in beweging te houden.
Er is inmiddels al veel geschreven over de kwetsbaarheid van de economie, de versnipperde en wijd verspreide ketens, de extreme afhankelijkheid van China. Dat moet nu wel op het netvlies van elke CEO en bestuurder staan gebrand.
De grote vraag is dan: wat gaan we met die kennis doen? Nu de wereldeconomie bijna tot stilstand komt biedt dat ook een historische kans om het roer in een keer radicaal om te gooien en haar volledig duurzaam weer op te bouwen.
Van een 'niet-omdat-het-moet-maar-omdat-het-kan' -mentaliteit naar 'het-kan-niet-meer-dus-moet-het-anders'.
Aan de andere kant bestaat er natuurlijk een groot risico dat we de schade na de uitbraak zo snel mogelijk willen inhalen op de oude manier. In dat scenario zijn klimaat en samenleving uiteindelijk de grote verliezers en consumeren we ons rap naar een volgende klap.
Scenario's
Als gevolg van de economische vertraging daalt de uitstoot van broeikasgassen. Door die daling kunnen we klimaatdoelen eerder halen en kunnen de effecten van klimaatverandering afnemen. We gebruiken minder grondstoffen en energie en sparen zo de natuur. Dat is winst.
Of we die winst kunnen vasthouden hangt mede af van hoe we ons gedrag dat we nu gedwongen veranderen, kunnen voortzetten. Zoals de aanpassing aan minder mobiliteit. We reizen niet meer en vervoer naar werk is minimaal geworden. Daartegenover zijn grote groepen aan het telewerken, waar ze voorheen maar moeilijk toe te bewegen waren. Eenmaal ingevoerd en gewend zal het veel eenvoudiger zijn om daarmee door te gaan, en niet terug te keren naar de oude situatie.
Daarmee ontstaat een kettingreactie die ook economisch veel besparing oplevert. Er is immers minder geld nodig voor vervoer, vervoermiddelen gaan veel langer mee en behoeven minder onderhoud. Datzelfde geldt voor infrastructuur. We hebben minder representatieve kleding nodig. En zo voort.
Daar staat tegenover dat veel banen verloren gaan. Dat maakt dit ook het moment om te kijken naar mogelijkheden voor een radicale inkomenshervorming en de mogelijkheden voor een basisinkomen nu eens serieus te gaan onderzoeken.
Bovendien is er compensatie mogelijk door banen terug te halen uit het buitenland en ketenpartners dicht bij elkaar te laten produceren. Dat maakt lokale economieën sterker en beperkt kosten verder.
Voor een land als China hoeft dat niet zoveel te betekenen: het kan de vrijkomende capaciteit gebruiken om de eigen interne markt sneller te ontwikkelen.
Enfin, de denkrichting mag duidelijk zijn.
Risico's
Veel mensen en bedrijven zullen na de pandemie zo snel mogelijk terug willen naar de oude situatie, en de verloren omzet snel willen inhalen. Dat versnelt de gang naar een volgende crisis, schreef ik al.
Veel hangt bovendien af van hoe we de huidige problemen gaan financieren. Wanneer dat gebeurt met leningen, zelfs rentevrij, zadelen we ondernemers en bedrijven op met schulden, die ze voor lange tijd niet te boven zullen komen. Aflossingen, bovenop de kosten voor herstel, leiden dan tot dwangmatige groei van productie, met alle bekende gevolgen van dien. Bovendien zullen de hogere kosten worden doorberekend aan de afnemers, wat een forse toename van de inflatie tot gevolg kan hebben.
Toenemende klimaatschade zal vervolgens de maatschappelijke kosten opjagen, waardoor ook belastingen gaan stijgen.
Anders sturen
Wanneer we blijven sturen op de huidige, vrijwel uitsluitend financiële, indicatoren is de kans groot dat we in het laatste scenario terecht komen. Om de crisis uiteindelijk in winst om te zetten zullen we dus anders moeten gaan sturen. En wel op maatschappelijke waarde en winst.
Na de historische toespraak van Mark Rutte krijgen we nu een historische kans op een maatschappelijke omschakeling die onze toekomst aanzienlijk veiliger maakt. Economisch, ecologisch en beter bestand tegen mondiale bedreigingen van onze gezondheid. Die kans niet grijpen zou een net zo historische blunder zijn.
Peter van Vliet