Staatssecretaris Wilma Mansveld (PvdA) van Infrastructuur en Milieu heeft 28 januari in een brief aan de Tweede Kamer het programma Van Afval Naar Grondstof (VANG) nader uitgelegd. Uitgangspunt van het nieuwe afvalbeleid is de circulaire economie. Hergebruik van producten en grondstoffen is hier het belangrijkste uitgangspunt. De transitie naar een circulaire economie moet op alle denkbare manieren bevorderd worden. Dat doet het kabinet in samenspraak met maatschappelijke partijen.
Op hetzelfde moment dreigt een juweeltje van de circulaire economie om zeep te worden gebracht: statiegeld op plastic flessen. Op kleine PET flessen zit sinds 2003 geen statiegeld meer. Het gevolg daarvan is dat er de laatste tien jaar jaarlijks miljoenen in het milieu terecht zijn gekomen. Grote flessen vindt je daarentegen nauwelijks terug als zwerfafval. Daarop zit statiegeld, en niemand gooit geld weg. Het huidige kabinet wil het statiegeld op grote PET flessen echter afschaffen onder druk van het bedrijfsleven. Gemeenten en burgers tonen zich hierover uiterst bezorgd. Zij willen in overgrote meerderheid het statiegeldsysteem niet alleen behouden, maar juist sterk uitbreiden, zodat ook kleine PET flesjes, blikjes en andere drankverpakkingen na gebruik worden ingeleverd.
Wat levert het statiegeldsysteem op voor de circulaire economie? In de brief aan de Tweede Kamer staat daarover geen woord. Van PET flessen die bij de supermarkt worden ingeleverd wordt opnieuw PET gemaakt. Zonder statiegeld komt er minder grondstof terug. Het lek in de circulaire economie wordt groter. Er ontstaat meer zwerfvuil en plastic flessen dragen in grotere mate bij aan de plastic soep. Van wat terugkomt via inzameling van plastic (Plastic Hero of via nascheiding uit restafval) kan nog wel plastic van gemaakt worden, maar die is minder van kwaliteit. Dit wordt ook wel downcycling genoemd en staat haaks op de filosofie van de circulaire economie.
De transitie naar de circulaire economie, schrijft de staatssecretaris, kan alleen versneld worden in samenwerking met de maatschappelijke partners. Maar het statiegelddossier wordt juist gekenmerkt door een algeheel gebrek aan samenwerking. Daar staan de belangen van de verpakkingsindustrie (die niet voor de kosten van de retoursystemen willen opdraaien) bijvoorbeeld lijnrecht tegenover die van veel gemeenten (die niet voor de kosten van het opruimen van het extra zwerfvuil op willen draaien).
Het debat over afschaffen of uitbreiden van een verplicht statiegeldsysteem duurt al jaren. In de loopgravenoorlog die is ontstaan, worden afspraken niet nagekomen, woedt er een rapportenoorlog, zijn er geen betrouwbare cijfers, wordt geschermd met alternatieven die zich nog niet bewezen hebben, enzovoorts.
Laat de staatssecretaris ons eerst uitleggen hoe afschaffen van het statiegeldsysteem de gewenste transitie naar de circulaire economie bevordert. De Plastic Soup Foundation pleit voor een eerlijke en openbare discussie vóór het kabinet zijn onbezonnen voornemen uitvoert om het verplichte statiegeld dit jaar definitief af te schaffen: een groot statiegelddebat op 27 maart in De Rode Hoed, georganiseerd door The Broadcaster.
Maria Westerbos, Plastic Soup Foundation