Er is steeds meer fairtrade, of chocola met een duurzaam keurmerk, maar de positie van arme boeren in de productieketen van cacao blijft dramatisch slecht. We ontkomen er niet aan: chocolade moet duurder worden. Dat blijkt uit de Cacao Barometer 2015, een internationaal initiatief van de belangrijkste organisaties die betrokken zijn bij duurzame cacao.
"Er gebeurt heel veel in de sector, maar het belangrijkste probleem wordt niet aangepakt: de extreme armoede van cacaoboeren en hun slechte positie in de productieketen," zegt Antonie Fountain, co-auteur van de Barometer. De Barometer wordt iedere paar jaar gepubliceerd. Het thema dit jaar is de verdeling in de leveringsketen en de echte inkomens van cacaoboeren.
Eerst het goede nieuws: er wordt steeds meer duurzaam gecertificeerde chocolade verkocht. In 2009 bedroeg het aandeel chocolade met een keurmerk nog 2 procent van het totaal, nu is dat 16 procent van de mondiale verkoop. Verschillende grote bedrijven, zoals Mars en Ferrero, hebben aangekondigd om in 2020 al hun cacao duurzaam te certificeren. Het gaat vooral om drie grote keurmerken: Rainforest Alliance, Max Havelaar of UTZ.Maar dat is niet het hele verhaal, zegt Fountain. "Ik zeg tegen die bedrijven: stop met communiceren dat je de boeren uit de armoede helpt. Dat kan niet. De positie van boeren is te slecht en de prijzen zijn te laag. Jullie zijn een pleister op een kapot systeem."
Machtsconcentratie
Fusies en overnames hebben ertoe geleid dat slechts een handjevol bedrijven 80% van de keten domineren, terwijl er miljoenen boeren zijn die slecht georganiseerd zijn. Vooral chocolademakers, zoals Mars, Nestlé, Ferrero en Mondelez, verwerkers zoals Barry Callebaut en Cargill, en supermarkten verdienen veel in vergelijking met de andere actoren in de keten.
"Aan de andere kant van de keten, bij de boeren, zijn de inkomens schokkerend laag", aldus Fountain. "Wat voor veranderingen er ook zouden worden doorgevoerd, om de productiviteit te verhogen, of om de boerderijen groter te maken, het zou allemaal niet genoeg zijn om de boeren echt uit de armoede te helpen. Er moet één ding gebeuren: het prijsmechanisme moet veranderen, met andere woorden, de chocola moet duurder worden. Dit kan alleen worden aangepakt als alle spelers met elkaar om tafel gaan zitten, inclusief de kartelwaakhond."
Goed nieuws is dat Ivoorkust, de belangrijkste exporteur van cacao, in eigen land is begonnen aan een serieuze hervorming van de sector. Dat leidde vorig jaar al tot kritiek van de industrie, die de winsten zag dalen. Volgens deskundigen is de inkoopprijs bij boeren met 40 procent gestegen.
Diepe armoede
Genoeg is dat nog lang niet. De cacaoboeren in Ghana en Ivoorkust, de twee grootste cacaolanden, leven ruim onder de internationaal gehanteerde extreme armoedegrens, ook de boeren die een premium krijgen voor fairtrade chocola. In Ivoorkust moet een boer vier keer zoveel verdienen om de armoedegrens van 2 dollar per dag te bereiken. Voor een inkomen dat in de basisbehoeften voorziet, een leefbaar inkomen, moet het inkomen nog veel meer omhoog.
Het ontbreken van een leefbaar inkomen voor cacaoboeren leidt tot slechte arbeidsomstandigheden, mensenrechtenschendingen, en vele andere problemen zoals kinderarbeid. Cacao biedt geen aantrekkelijke toekomst meer. Steeds meer kinderen van cacaoboeren verlaten de sector, en de gemiddelde leeftijd van een cacaoboer is bijna gelijk aan zijn levensverwachting.
Als er één sector is waar verandering mogelijk moet zijn, is het wel cacao, denkt Fountain. "Er is overleg, tussen alle spelers, en dat is bijzonder. Veel van die spelers zijn niet beursgenoteerd, maar zijn familiebedrijven. Die zien ook wel in dat ze hun eigen markt ondergraven als er geen boeren meer zijn."
Desondanks zijn er grote verschillen per land. "In Nederland, de grootste doorvoerhaven voor cacao ter wereld, kun je in 2025 geen ongecertificeerde chocola meer krijgen. In Duitsland gebeurt er ook veel. Maar het is teleurstellend hoe weinig Zwitserland en België doen." De grootste cacaoverwerker ter wereld, Callebaut, heeft een monsterfabriek in Vlaanderen staan, maar daar is tot op heden nog weinig animo te zien om aan structurele verandering te werken. "En als grote werkgever heeft het bedrijf de overheid in de pocket."
Duurzaam certificeren zou een goede stap zijn, maar het is slechts een begin. "De sector moet fundamenteel veranderen. Als dat niet gebeurt, is er geen toekomst voor cacaoboeren."
Frank Mulder
De gehele voedselketen wordt beheerst door de machtsconcentraties in de distributie, zoals supermarkten. Boeren zijn, door hun grote aantal en daardoor slechte onderhandelingspositie,altijd het slachtoffer van de prijsdruk. Geldt overigens niet alleen voor de voedselketen. Ook de machtsconcentratie bij 4 zorgverzekeraars zorgt er voor dat zorgverleners contracten met steeds lagere beloningen door de strot geduwd worden.
Goed dat deze analyse is gemaakt. Er wordt te veel mooi weer gespeeld met die merken. Mijn vraag is om vooral nog eens goed naar de certificering van UTZ te kijken. Voor andere producten stelde het een paar jaar geleden bijna niets voor, het predicaat ‘Duurzaam’ absoluut onwaardig. Men zou wat minder pesticiden moeten gaan gebruiken, bijvoorbeeld. En de controle erop bleek boterzacht. Wie duikt hier eens goed in?