Griekse tragedie

Een referendum in het land waar de democratie is uitgevonden, is dat niet mooi? We laten het volk beslissen met een eenvoudig ja of nee. ”Willen jullie méér of minder bezuinigingen, willen jullie méér of minder BTW, vroeger of later met pensioen, meer of minder ambtenaren?” En wat het volk beslist, gaan we regelen.

Was het maar zo eenvoudig. De gevolgen van Ja dan wel Nee voor Griekenland zijn volkomen onvoorspelbaar. Waarschijnlijk in beide gevallen uiterst beroerd want het land heeft zijn economie niet op orde en dat zal nog wel even zo blijven. Wat de oplossing daarvoor moet zijn lijkt volstrekt onduidelijk, want de goeroes, economen en politici hebben tegengestelde meningen. De betekenis van de uitslag, met 61% nee is dan ook niet meer dan een politiek danspasje om de hete brei.

Soms helpt het om naar de oorzaak van de ellende te kijken en die weg te nemen. Meestal vinden politici naast een hoofdoorzaak die ze niet aanstaat, meerdere oorzaken en leggen dan daar de nadruk op. Daarbij kiezen ze bij voorkeur dingen die er in gaan als koek. “Te veel corruptie, belastingontduiking door de rijken, te vroeg met pensioen etc.” roept de een. “Te veel geld geleend en boven je stand geleefd” zegt de ander. Een derde partij waaronder de linkse rakkers Ewald Engelen (zie ook zijn blog in Duurzaamnieuws) en Joseph Stiglitz en ook de econoom Rick vd Ploeg roepen: “Het is de schuld van het kapitaal dus de banken”. Dat gelooft lang niet iedereen op rechts. De banken hebben immers ruimhartig geld geleend om de Grieken te helpen!

Dat de banken jarenlang geld geleend hebben klopt, maar wel aan een partij die niet kredietwaardig was. Dat doen banken wel vaker en het legt ze geen windeieren. In de VS was dit de bron van de hypotheekcrisis. De wanbetalingen die te voorzien waren geweest, werden voordat het misliep handig bij anderen op het bordje gelegd. De hypotheken waren daartoe verknipt en gehusseld en vervolgens en masse weer doorverkocht aan andere banken en gretige beleggers die niet snapten wat ze kochten. Het Amerikaanse probleem spreidde zich als een olievlek uit over Europa. Een paar grote banken gingen failliet, maar de meeste werden gered door de regeringen in hun thuislanden. Daardoor kwamen deze landen op hun beurt in financiële nood en uiteindelijk raakte de hele wereld in een financiële crisis. Bankiers werden niet aangepakt.

De oplossing in de jaren daarna was overigens kinderlijk eenvoudig. Behalve dat miljoenen burgers een zevental jaren economische groei en inkomen hebben ingeleverd, is er onnoemelijk veel geld “bijgedrukt”. Geld drukken gaat tegenwoordig zonder dat er echte bankbiljetten of munten aan te pas komen. Geld is namelijk voor het grootste deel virtueel, ofwel fictief. Volgens het Basel-akkoord kan een bank met elke Euro verleend krediet weer twintig nieuwe virtuele Euro’s in de boeken zetten om die vervolgens ook weer uit te lenen. Herhaal die truc en u begrijpt dat geldcreatie een fluitje van een cent is.

In Nederland hebben banken vanaf de jaren 80 miljoenen argeloze burgers aflossingsvrije hypotheken en beleggingshypotheken aangesmeerd tot vèr boven de reële waarde van de huizen. Geen probleem. Daartoe aangewakkerd door hypotheekrenteaftrek, stegen de prijzen tot zulke hoge waarden dat er na verloop van tijd weer genoeg dekking was. Totdat beginners het niet meer konden opbrengen en de woningmarkt instortte. Gevolg: crisis in de bouw en een miljoen huizen onder water. Dat is typisch Nederlands. In ons land is water door de eeuwen heen de schuld van alle ellende. Die uitdrukking gaat er dan ook in als Gods woord in een ouderling. De banken en liberalen komen er mooi mee weg. Alle huiseigenaren betalen het gelag door een lagere waarde van het huis en de banken blijven incasseren op basis van de oude hypotheekschuld.

Ook de Griekse schuld zou dus volgens sommigen zijn veroorzaakt doordat de banken willens en wetens meer geld uitleenden dan was verantwoord. Vanaf 2002 zijn door de Noord Europese landen gigantische hoeveelheden goederen en diensten aan Griekenland geleverd die betaald werden met geld dat geleend werd bij Griekse banken die dat vervolgens weer leenden bij de Noord Europese banken. De enorme ophoping van schuld gaf ook een gigantische geldcreatie, die een leuke rente opleverde. De Griekse economie bloeide op de pof. Voor de Noord Europese landen was dat dubbel verdienen. Eerst de prijs voor de goederen en dan de rente voor de leningen. In 2009 bleek opeens dat ook de Griekse staat veel meer schuld had dan eerder bekend was. Daarvóór leverde dat geen problemen. Pensioenfondsen en andere beleggers wilden maar wat graag obligaties kopen tegen een mooie rente.

Maar toen bleek dat die rente niet meer opgebracht kon worden, doken de speculanten op de financiële markten als wolven op het zwakke schaap. Griekenland kon alleen nog obligaties uitgeven tegen torenhoge rentes en in combinatie met credit default swaps. Dat zijn een soort gokverzekeringen die geld uitkeren als Griekenland de rente voor obligaties niet meer zou kunnen betalen. Toen in 2009 ook de Griekse banken merkten dat de Amerikaanse waardepapieren gebaseerd op subprime hypotheken waardeloos waren en ze ook niet meer konden aankloppen bij de Noord Europese banken was er opeens geldnood. Ook hier werkte een eenvoudige oplossing. Sinds 2010 is er door diverse partijen schuld afgeboekt en hebben ook banken verliezen genomen, maar dat was niet genoeg (zie chronolgisch overzicht op: http://www.europa-nu.nl/id/viccj7o2p7ug/begrotingstekort). Het IMF en het ECB hebben de banken ook gered met honderden miljarden nieuwe leningen. Ook weer geen echt geld natuurlijk. Virtueel geld in de vorm van getallen op de balansen. Dat geld kwam voor 90 % bij de banken (zie Ewald Engelen) Tegelijkertijd riepen de Euro lidstaten samen met IMF en ECB dat de Grieken moesten bezuinigen en hervormen. Corruptie aanpakken, belastingontduiking aanpakken, BTW verhogen, minder ambtenaren lagere en latere pensioenen, staatsbedrijven privatiseren en dergelijke. Tuurlijk, dat verhaal gaat er bij rechtse populisten in als koek. Niet dat deze zaken niet nodig waren, maar het was niet de hoofdoorzaak. Die bezuinigingen zijn voor een deel doorgevoerd. De rijke Grieken namen de benen of haalden hun geld uit Griekenland weg. Niemand wilde nog investeren en de Griekse economie kwam tot stilstand, ze staat zogezegd onder water, want er wordt minder reëel geld gegenereerd dan nodig om de rentes over het virtuele geld te betalen.

Een bank die geld leent aan kredietonwaardige klanten loopt een risico op wanbetaling. Een deel van het nieuw gecreëerde fictieve geld kan daardoor waardeloos worden. Dat is het risico van het vak. In alle drie deze voorbeelden blijkt echter dat de staten en de consumenten het grootste deel van de schade hebben gedragen. Ook pensioenfondsen en daardoor de gepensioneerden hebben veel schade moeten lijden. De banken niet. Zij spelen mooi weer en willen de Grieken best nog een handje helpen met nieuwe leningen, nieuw virtueel geld zodat de Grieken de rente voor de oude leningen met echt geld kunnen betalen. Uiteraard hebben de Grieken daar niets aan.

Het wordt tijd dat banken zich bezinnen op hun functie en rol in de wereldeconomie. In plaats van geld creëren door schulden op te blazen en risico’s af te wentelen, zouden ze kredieten moeten verlenen voor investeringen die echt rendement opleveren. Duurzaam bankieren in plaats van luchtballonnen opblazen. Wat ligt er voor Griekenland nu meer voor de hand dan investeren in wind- en zonne-energie. Als Noord Europa gedurende de komende 20 jaar honderden miljarden investeert in Griekse zonneparken en windmolens die ons duurzame stroom leveren, kost het de Grieken niets. Ze betalen door een deel van hun overvloedige wind en zon via een kabelnetwerk naar ons door te sluizen. en het levert ze werkgelegenheid. Mij dunkt hebben ze daar meer aan dan aan geleend geld waarvoor ze bij gebrek aan werk de rente niet kunnen betalen.

Han Blok