Staat aangeklaagd voor verboden staatssteun van kernafval

De Nederlandse staat betaalt voor opslag en verwerking van kernafval van energiebedrijven. Volgens LAKA is dat concurrentievervalsende staatssteun die verboden is. Daarom starten vijftien eigenaren van zonnepanelen samen met de milieuorganisatie Stichting Laka een Europese procedure tegen deze vorm van ongeoorloofde staatssteun voor kernenergie.

Volgens Europese regels moeten alle kosten van kernafval voor rekening komen van de producenten ervan. In Nederland geven producenten hun kernafval af aan staatsbedrijf Covra. Anders dan in andere landen neemt de Covra met het eigendom van het kernafval ook alle kosten voor opslag, onderzoek en eindberging ervan voor haar rekening. Daarmee zijn kernafval-producenten zoals EPZ – de eigenaar van de kerncentrale Borssele – van deze kosten verlost.

Concurrentievervalsing op de stroommarkt

Het afschermen van een kerncentrale-exploitant van haar financiële verantwoordelijkheid voor kernafval vervalst de concurrentie op de stroommarkt, onder andere met particulieren die zelf duurzame energie opwekken. Zonder goedkeuring van de Europese Commissie is concurrentievervalsende staatssteun verboden. Daarom starten vijftien eigenaren van zonnepanelen samen met Stichting Laka, een milieuorganisatie, een Europese procedure tegen deze vorm van ongeoorloofde staatssteun voor kernenergie.

Nederland is van plan om pas in het jaar 2130 een eindberging voor radioactief afval in bedrijf te brengen. Tot die tijd wordt al het Nederlandse kernafval opgeslagen bij de Covra, de Centrale Organisatie voor Radioactief Afval, in Vlissingen. De Covra hanteert voor het aannemen van kernafval een tarief wat in principe de kosten van verwerking, onderzoek en eindberging moet dekken. De Covra gaat er bij het vaststellen van dit tarief van uit dat men op het eindbergingsfonds tot het jaar 2130 een rendement van 4,3% per jaar zal halen. Er is ook geraamd dat het aanleggen van een eindberging in de tweeëntwintigste eeuw tussen de €1,5 en €2,5 miljard zal kosten.

Bij deze aannames zijn in ieder geval drie grote onzekerheden:

1. De kostenraming van €1,5-2,5 miljard in het jaar 2130 is erg onzeker. Vorig jaar zomer zou de Covra ook met een nieuwe kostenraming komen, maar een jaar later is daarvan nog niets vernomen;
2. De verwachting om tot het jaar 2130 gemiddeld 4,3% rente (2,3% rente + 2% inflatie) op het eindbergingsfonds te halen is erg optimistisch. Op dit moment ligt de rente rond de 0%. Covra heeft recent besloten om met het kernafvalfonds te gaan beleggen om zo het rendement op te vijzelen;
3. Het lijkt onvoorstelbaar dat Nederland serieus plannen maakt om pas over 113 jaar een eindberging aan te leggen. Dat is alsof er voor de Eerste Wereldoorlog een plan is gemaakt wat we vandaag zonder morren zouden moeten uitvoeren. Het lijkt waarschijnlijk dat een eindberging uiteindelijk alsnog eerder wordt aangelegd.

Deze onzekerheden kunnen veel invloed hebben op de uiteindelijke kosten van Covra’s eindberging. Omdat producenten nooit een naheffing kunnen krijgen voor het door hen reeds aan Covra overgedragen kernafval, liggen de financiële risico’s hiervan bij de Covra.

Financieel risico voor de belastingbetaler

Daarmee zijn onder andere EPZ (de exploitant van Borssele), Nuon, Engie, E.On (met EPZ de aandeelhouders van voormalig kerncentrale Dodewaard), ECN, de TU Delft en Urenco in Almelo gevrijwaard van de financiële risico’s van hun bij de Covra opgeslagen kernafval. In 2002 heeft het ministerie van Financiën alle aandelen van de toenmalige eigenaren van de Covra overgenomen. Daarmee is het restrisico van kernafval nu ten laste van de Staat. Het overnemen van dit restrisico is (indirecte) staatssteun aan de klanten van de Covra.

Twee jaar geleden vroeg de Commissie voor de Milieueffectrapportage de Rijksoverheid ook al of het overnemen van de verantwoordelijkheid voor kernafval door Covra geen staatssteun was. Toezichthouder ANVS ging hier toen niet precies op in. Men schreef dat dat geen probleem was, omdat de Covra zelf geen concurrenten heeft. De ANVS ging er in haar antwoord niet op in hoe dit is voor klanten van de Covra, die natuurlijk wèl in een concurrerende markt opereren.

Deze risico-vrijwaring voor de klanten van de Covra is er niet per ongeluk is ingeslopen. Dat blijkt uit stukken halverwege jaren negentig die zijn opgesteld bij de voorbereiding van de liberalisering van de elektriciteitsmarkt.

Klacht over staatssteun

Met het indienen van de staatssteun-klacht hopen Stichting Laka en de particuliere indieners dat de Europese Commissie Nederland op zal dragen de marktverstoring te beëindigen. Producenten van kernenergie moeten alle kosten van hun kernafval dragen. En niet alleen uit concurrentie-overwegingen maar ook om te voorkomen dat toekomstige generaties kosten van kernafval worden opgezadeld.

Alle eigenaars van een zonnepanelen of een (aandelen in) windmolens in Europa zijn concurrent van kerncentrale Borssele en van de energiebedrijven, EPZ, Nuon, Engie en E.On. Zij kunnen dus zelf een staatssteun klacht indienen bij de Europese Commissie. Meer informatie in het online dossier van Laka.