De voorwaarden die de Nederlandse overheid verbindt aan de financiering van coronavaccins en medicatie stellen niet veel voor. Ze zouden betaalbaarheid en toegankelijkheid moeten waarborgen maar ze werken zelfs contraproductief. Tegelijkertijd worden door vaccinontwikkelaars voorwaarden bedongen in de financieringsovereenkomsten die hen van elke verantwoordelijkheid ontslaan als er iets mis gaat. Dit blijkt uit onderzoek van SOMO naar de investeringen van de Nederlandse overheid in coronavaccins en -onderzoek en de voorwaarden die daar aan verbonden zijn.
De Nederlandse overheid investeerde sinds maart 2020 ruim € 917 miljoen in corona-onderzoek en -vaccins. Als voorloper in Europa, stelde Nederland voorwaarden aan deze investeringen om de betaalbaarheid en toegankelijkheid te waarborgen. Dit gaat via de principes van maatschappelijk verantwoord licenceren (MVL), praktisch uitgewerkt in de zogenaamde NFU-Toolkit.
De NFU-toolkit voorziet er echter alleen in dat de licensienemer toezegt om maatregelen te nemen zodat het middel betaalbaar is in ontwikkelingslanden. Er wordt helemaal niet gerept over betaalbare toegang voor andere patienten die het middel nodig hebben, bijvoorbeeld in de landen die financieel hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van het potentiele middel. Wat verder opvalt is dat het opnemen van voorwaarden aan prijs en beschikbaarheid een optie is en geheel vrijwillig.
De Abbvie case: MVL principes ontmoedigen het stellen van voorwaarden
De ‘Abbvie’ case studie laat zien dat het opnemen van voorwaarden zelfs ontmoedigt wordt door de MVL-principes. De case, een door ZonMW gefinancierd onderzoek naar anitlichamen, is een typisch voorbeeld waar het intellectueel eigendom, dat is ontwikkeld met Nederlands overheidsgeld, in handen komt van een grote internationale farmaceut (het Amerikaanse Abbvie).
In de NFU-toolkit is een bepaling opgenomen die ervoor zorgt dat àls er voorwaarden worden gesteld aan beschikbaarheid of betaalbaarheid door de licensiegever, dat hier financiele compensatie tegenover moet staan voor de licentienemer, te betalen door de licentiegever. De universiteit die zulke voorwaarden stelt, krijgt er dus zelf de rekening voor.
Irene Schipper: ”Er wordt met twee maten gemeten. Het beschermen van publieke belangen is vrijblijvend en onderhandelbaar, terwijl de belangen van de farmaceuten juridisch worden dichtgetimmerd. Dit zou precies andersom moeten zijn.”
Geheime aankoopovereenkomsten die farmaceuten ontslaan van verantwoordelijkheid
In Europees verband worden op dit moment op grote schaal geinvesteerd in de vaccins van farmaceuten via de zogeheten Advanced Purchase Agreements (APA’s). Hiermee wordt een deel van de aanloopkosten gefinancierd in ruil voor het recht om binnen een bepaald tijdsbestek een bepaald aantal doses te kopen. De inhoud hiervan is geheim waardoor afspraken en voorwaarden niet gecontroleerd kunnen worden ondanks dat het om publiek geld gaat.
Een aantal APA’s is inmiddels gedeeltelijk openbaar gemaakt. Deze bevatten verbijsterende en niet eerder vertoonde clausules op het gebied van aansprakelijkheid. Zo zijn farmaceuten onder meer niet aansprakelijk voor eventuele schade die voortvloeit uit het vaccin en de klinische testen.
Ook het COVAX-programma van de wereldgezondheidsorganisatie (WHO), dat op wereldschaal voor een eerlijk verdeelde toegang tot coronavaccins moet zorgen, stelt uitgebreide voorwaarden aan hun financiering van vaccinontwikkeling en -productie Het onderzoek van SOMO laat zien dat in de casestudy van Moderna het bedrijf zich aan geen van deze voorwaarden heeft gehouden: het heeft geen doses van hun vaccin aangeboden aan COVAX voor redelijke prijs, Moderna vraagt de hoogste prijs met winst als doel en verkoopt alleen aan de rijkste landen.
Irene Schipper: “Als we de coronapandemie wereldwijd willen aanpakken, is toegang tot vaccins essentieel. Dat kan alleen als kennis en technologie gedeeld worden waardoor de productie kan worden verhoogd. Overheden moeten dit als harde voorwaarden opnemen in hun financieringscontracten en deze openbaar maken.”
