We hebben een nieuwe duurzaamheid nodig

Welkom in het jaar dat begon met de warmste jaarwisseling die ooit is waargenomen. Voor wie achterloopt met isoleren en energiebesparing – en dat doen veel te veel burgers en bedrijven – was dat goed nieuws: het zorgde voor minder energieverbruik bij de hoogste energieprijzen ooit. Het slechte nieuws is dat allebei bewijzen dat onze invulling van duurzaamheid heeft gefaald.

We hebben gefaald om de nodige maatregelen te nemen om klimaatverandering binnen veilige perken te houden. En we hebben gefaald om de economie zo in te richten dat die bijdraagt aan welzijn, in plaats van de samenleving in crisis te storten.

We hebben gefaald om onze leiders op hun falen af te rekenen en om voor competente mensen te kiezen. Bovendien hebben we gefaald om de signalen die zich al decennia lang aan ons opdringen onder ogen te zien en daar eerlijk over te communiceren. Waar we kampioen in zijn, dat is wegkijken van de gevolgen van onze hebzucht. Daarom zijn we nu in oorlog met het klimaat, met de economie en met een dictator die daar misbruik van maakt.

Zelfs de minst geïnspireerden in onze samenleving zullen moeten toegeven dat er iets moet veranderen. En het lijkt hier en daar nu toch ook bij de politiek door te dringen.

Maar hoe nu verder?

Er zijn genoeg maatregelen te bedenken die kunnen helpen bij verduurzaming. Daar gaf ik al eerder een aantal voorbeelden van.  Maar om tot een echte omslag te komen zijn er meer fundamentele veranderingen nodig.

Een noodzaak daarvoor is het ongefilterd erkennen van de feitelijke situatie. Ik heb dat eerder al aangehaald en ik heb het toen radicaal realisme genoemd. Niet blijven gaslighten dat we onder extreem gunstige omstandigheden met een onrealistisch kleine kans heel misschien de opwarming nog wel tot die 1,5 graden kunnen beperken. Dat sust de boel alleen maar verder in slaap. Maatregelen noemen en nemen die erger voorkomen, dat werkt. En het kan ineens als het oorlog is.

Een effectieve maatregel daarbij zou het instellen van prestatieovereenkomsten voor politici zijn. De politiek (althans, die van de VVD) houdt ons al decennia lang voor dat we een land als een bedrijf moeten runnen. Maar elke ceo heeft een prestatiecontract: niet leveren is wegwezen.

Toen Guido Weijers in zijn oudejaarsconference riep: “Maak niet van jouw verwachting, mijn verplichting” wekte dat begrip op voor zijn cabaretiersbestaan. Maar voor wie wil leiden in de samenleving en daar beloftes aan verbindt moeten we van verwachtingen juist wel verplichtingen maken, en er consequenties aan verbinden. Belofte maakt schuld, net als bewust gewekte verwachtingen om stemmen te trekken. Daarop afrekenen mag en moet. Prestatieovereenkomsten ook voor politici dus.

Ook het aanscherpen van persoonlijke verantwoordelijkheid voor bestuurders en aandeelhouders van grote bedrijven helpt. Hun invloed op samenleving en klimaat is disproportioneel en vaak groter dan die van regeringen. Maar de vennootschappen van waaruit ze opereren zijn letterlijk naamloos en de aandeelhouders niet of beperkt aansprakelijk. Voor hen kan gelden: “Maak niet van jouw verzaking, mijn faillissement.” De eigenaar van een auto die fout geparkeerd staat krijgt een boete. De eigenaar van een deel van een bedrijf dat de wereld naar de verdoemenis helpt krijgt dividend.

Het zijn maar een paar voorbeelden die kunnen helpen om duurzamer te worden. En er zijn boeken vol geschreven over hoe een ideale duurzame wereld er uit zou kunnen zien. Maar met de oude aanpak van duurzaamheid hebben we die nog steeds niet bereikt.

Nieuwe duurzaamheid, wat is dat dan?

Waarin zou een nieuwe duurzaamheid van de oude verschillen? De verschuiving zit vooral in de vrijblijvendheid. Oude duurzaamheid was volledig vrijwillig en met behoud de onvoorwaardelijke vrijheid van het individu. Dat leidt te vaak tot verbale steunbetuiging en ontwijkend gedrag. Nieuwe duurzaamheid zou dan niet langer vrijblijvend zijn, en gebouwd op solidariteit. Duurzaamheid voor ons allemaal als een prestatiecontract met zorgplicht breed door de samenleving heen. Radicaal realistisch sturend op feitelijk gerealiseerde waarden. En misschien wel met een nieuwe slogan: Maak niet van jouw vrijheid, mijn ondergang. Met dank aan Guido.

Peter van Vliet