De spijkerbroeken, hoodies, shorts en sokken van H&M en Zara die in Nederlandse winkels worden verkocht, zijn in verband gebracht met grootschalige illegale ontbossing, landroof, geweld en corruptie door een onderzoek van een NGO die de draden heeft getrokken die fast fashion verbinden met een explosieve groei van de Braziliaanse katoenproductie voor de export.
De Britse onderzoeks-NGO Earthsight heeft meer dan een jaar besteed aan het analyseren van satellietbeelden, gerechtelijke uitspraken, transportgegevens en het undercover gaan op wereldwijde beurzen om bijna een miljoen ton besmet katoen te traceren van enkele van de meest beruchte plantages in Brazilië naar kledingfabrikanten in Azië die leveren aan ’s werelds twee grootste moderetailers.
De industriële boerderijen zijn eigendom van enkele van de rijkste families van Brazilië en behoren tot de grootste katoenproducenten van het land. Ze hebben een lange geschiedenis van gerechtelijke bevelen, corruptie-uitspraken en miljoenen dollars aan boetes in verband met de ontruiming van ongeveer 100.000 hectare Cerrado wildernis. Dit uitgestrekte gebied van dramatische hoogvlaktes en weelderige valleien beslaat een kwart van Brazilië en herbergt 5 procent van alle diersoorten ter wereld, waaronder de reuzenmiereneter en het reuzengordeldier.
Meer dan de helft van de Cerrado is gekapt voor grootschalige landbouw, voornamelijk in de afgelopen decennia. Volgens schattingen van de Braziliaanse overheid heeft de vernietiging een impact op het klimaat die gelijk staat aan 50 miljoen extra auto’s op de weg per jaar. Honderden soorten worden nu met uitsterven bedreigd door habitatverlies. Elk jaar worden miljarden liters zoet water omgeleid naar katoenvelden die worden overgoten met 600 miljoen liter van de meest giftige pesticiden.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Ontbossing blijft toenemen
De situatie verslechtert – de ontbossing is vorig jaar met 43% toegenomen. Bijna alles is illegaal, gekapt door een paar megastaten die slechts één procent van alle plattelandseigendommen vertegenwoordigen. De Cerrado wordt opgeofferd aan industriële landbouw om de Amazone te sparen, zeggen ecologen.
De ‘smash and grab’ methoden die worden gebruikt door de grootste landgoederen die Earthsight heeft onderzocht, zijn typerend voor exportgerichte producenten, zegt Earthsight. Brazilië heeft de katoenproductie de afgelopen decennia enorm opgevoerd, bijna allemaal in de Cerrado, waar het nu routinematig wordt verbouwd in wisselbouw met soja. Tegen 2030 zal Brazilië naar verwachting de VS inhalen als ’s werelds grootste katoenexporteur.
Terwijl het katoen groeide, gingen de traditionele gemeenschappen achteruit. Een verwoestende mix van corruptie, hebzucht, geweld en straffeloosheid heeft geleid tot schaamteloze diefstal van openbaar land en onteigening van lokale gemeenschappen. Het komt zelden voor dat grootschalige boerderijen geen land inpikken, vertelden lokale actievoerders in één regio aan Earthsight. Mensen die eeuwenlang in harmonie met de Cerrado hebben geleefd, worden van hun land verdreven, verhinderd in hun levensonderhoud te voorzien, onderworpen aan bewaking, intimidatie en veediefstal door schutters van boerderijen, evenals schietpartijen en andere gewelddadige aanvallen op hun leiders.
Earthsight traceerde 816.000 ton katoen van de onderzochte plantages naar 8 Aziatische bedrijven die in twaalf maanden tijd minstens 11 miljoen stuks afgewerkte kleding en huishoudelijke artikelen naar Nederland stuurden voor winkels van H&M en/of Zara en Zara’s zustermerken Bershka, Pull&Bear [1]. De goederen die naar het Westen worden gestuurd hebben een waarde van vele honderden miljoenen euro’s en omvatten schijnbare bestsellers: artikelen die bovenaan de resultatenpagina worden getoond na algemene zoekopdrachten op websites van detailhandelaren. Zara en haar zustermerken, die eigendom zijn van Inditex, hebben 71 Nederlandse winkels, die slechts 1% uitmaken van haar wereldwijde aanwezigheid. Maar de winkels genereerden 13% van de winst in 2023, waardoor Nederland het op één na belangrijkste land ter wereld werd. H&M heeft 114 Nederlandse winkels, goed voor 3% van de wereldwijde omzet.
Gecertificeerd en besmet
Al het besmette katoen dat door Earthsight is getraceerd, was gecertificeerd als duurzaam door Better Cotton (BC), ontdekte Earthsight. De meeste producten van H&M en Zara zijn gemaakt van BC katoen, waardoor ze verreweg de grootste gebruikers van BC ter wereld zijn. Bijna de helft van alle BC komt uit Brazilië, meer dan welk ander land ook. BC is in het verleden meerdere malen beschuldigd van greenwashing, geheimhouding en het niet beschermen van mensenrechten. BC heeft een onderzoek ingesteld naar aanleiding van de bevindingen van Earthsight. Het toeval wil dat de regels op 1 maart zijn bijgewerkt, maar nog steeds vol gaten, belangenverstrengeling en zwakke handhaving zitten. Katoen van land dat vóór 2020 illegaal ontbost is, kan nog steeds als ‘beter’ worden aangemerkt, zelfs als het gestolen is van lokale gemeenschappen, aldus Earthsight.
“Als je katoenen kleding, handdoeken of lakens van H&M of Zara hebt, zijn die waarschijnlijk bevlekt door de plundering van de Cerrado.” Sam Lawson
Earthsight directeur Sam Lawson zei erover: “Terwijl we allemaal weten wat soja en rundvlees hebben gedaan met de Braziliaanse bossen, is de impact van katoen grotendeels onopgemerkt gebleven. Toch heeft het gewas de laatste decennia een hoge vlucht genomen en is het een ramp voor het milieu geworden. Als je katoenen kleding, handdoeken of lakens van H&M of Zara hebt, zijn die waarschijnlijk bevlekt door de plundering van de Cerrado. Deze bedrijven hebben het over goede praktijken, sociale verantwoordelijkheid en certificeringsprogramma’s, ze beweren te investeren in traceerbaarheid en duurzaamheid, maar dit alles lijkt nu net zo nep als hun etalages in winkelstraten. Het is heel duidelijk geworden dat misdaden met betrekking tot de grondstoffen die we consumeren moeten worden aangepakt door middel van regelgeving, niet door keuzes van de consument. Dat betekent dat wetgevers in consumptielanden strenge wetten met strenge handhaving moeten invoeren. In de tussentijd zouden shoppers twee keer moeten nadenken voordat ze hun volgende katoenen kledingstuk kopen.”
Een aantal wetten om toeleveringsketens te reguleren zijn al van kracht of zullen dat binnenkort worden. Een nieuwe EU ontbossingsverordening dwingt bedrijven om sommige grondstoffen te traceren naar productie die ontbossingsvrij en legaal moet zijn, maar katoen wordt niet genoemd. De EU-richtlijn Corporate Sustainability Due Diligence (CSDD) zou in april of mei afgerond moeten zijn. Maar harde tactieken van verschillende lidstaten betekenen dat de meeste bedrijven aan de regelgeving zullen ontsnappen. Desondanks moet de CSDD onverwijld worden aangenomen, aldus Earthsight, terwijl de ontbossingsverordening moet worden herzien om katoen erin op te nemen.
Commerciële landbouw en houtkap zijn wereldwijd de grootste aanjagers van ontbossing en aantasting van bossen. Wat betreft de druk op land door consumptie in de EU, komt textiel op de tweede plaats na voedselconsumptie. Bijna al deze druk vindt overzee plaats en bijna al deze druk heeft betrekking op de katoenteelt. De grootste boosdoeners zijn de grootste consumentenmarkten. De EU is de grootste importeur van kleding ter wereld en de VS de op één na grootste.
