Alles van waarde is weerloos

De titel komt uit een gedicht van de Nederlandse dichter Lucebert, een van de zogenoemde Vijftigers. Het gedicht heet ‘De zeer oude zingt’ en is niet zo lang: 12 regels. Lucebert schreef het in 1974 als een verzuchting over de ruwe omgang met alles wat we niet in geld kunnen uitdrukken, maar wel van onschatbare waarde is. We kennen die waarde in ons hart. Voor het meten ervan hebben we geen rekenmachine of social return on investment methode nodig.

Het gedicht van Lucebert spookt al weken door mijn hoofd. Het begon met de poging tot overname van Unilever door het Amerikaanse voedingsconcern Kraft gesteund door superrijke beleggers die samen grootaandeelhouders zijn bij Kraft. Unilever durfde het bod af te wijzen omdat het geen ‘geen voordelen, financieel noch strategisch’ zag voor zijn aandeelhouders. Op de financiële pagina’s van de kranten werd de afwijzing vervolgens gezien als een gevecht van een duurzaam bedrijf dat de belangen van de stakeholders hoger acht, tegen een helemaal niet zo’n duurzaam bedrijf dat wel duurzamer zou willen worden.

Of duurzaamheid er wat mee te maken heeft…ik vraag het me af. Ondanks alle mooie woorden en inspanningen van Unilever kunnen we het nauwelijks een echt duurzaam bedrijf noemen. Niet zoals bijvoorbeeld bierbrouwer Gulpener, soepen-en sauzenmaker Kromkommer of de fruitkoningen Willem en Drees. Daarvoor zitten er nog te veel super onduurzame producten bij Unilever in het assortiment, maar de strategie en de inspanningen om bij te dragen aan de oplossing van maatschappelijk problemen als armoede en klimaatverandering zijn er wel.

Niet meer van deze tijd

Net zoals dat andere overnameslachtoffer AkzoNobel. Ook hier weer een bod dat kortetermijnaandeelhouders doet watertanden, en een CEO die weerstand biedt met het oog op de toekomst. Ook hier geen bedrijf dat de hoofdprijs zal winnen voor het duurzaamste bedrijf, maar wel een onderneming die de Favela’s in Brazilië in vrolijke kleuren laat schilderen en daarmee het leven van mensen kleur geeft. En ook een bedrijf dat heel erg zijn best doet om de echte kosten van zijn bedrijfsactiviteiten in kaart te brengen.

Dat de Vereniging van Effectenbezitters en Eumedion onmiddellijk in de Pavlov-reactie schieten dat deze bedrijven niet beschermd mogen worden tegen agressieve overnames, verbaast mij niets. Zij hebben niet geleerd van de kredietcrisis, maken zich niet druk over maatschappelijke ongelijkheid en belijden alleen met de mond het gedachtegoed van waardecreatie op de lange termijn. Hoewel de VEB beter zou moeten weten. Zij vertegenwoordigt duizenden Nederlandse particuliere beleggers die ook een belang hebben in de veerkracht en het duurzame groeivermogen van de Nederlandse economie. Het zomaar in de uitverkoop doen van een aantal mooie bedrijven om op de korte termijn je eigen portemonnee te spekken is niet meer van deze tijd.

Overgenomen

Deze overnamepogingen laten weer zien dat de wereld overgenomen is door de mannen met geld. De Britse econoom John Kay heeft uitgerekend dat 95 procent van het geld dat we met z’n allen verdiend en gespaard hebben rondgepompt wordt in het financiële systeem: effectenbeurzen, derivaten, valutahandel, vastgoed. Het is eigenlijk allemaal monopoliegeld. Slechts 5 procent wordt gebruikt om te investeren in de reële economie, waardoor onder andere banen gecreëerd en nieuwe producten uitgevonden worden. We laten het gebeuren. We zijn overgenomen door het financiële systeem.

Hoe dat doorwerkt in ons eigen financiële huishouden, is goed te zien aan de weerstand die er bij het grootste deel van de gepensioneerden en pensioenspaarders bestaat voor verantwoord of duurzaam beleggen door pensioenfondsen. Zij hebben zich gefixeerd op een hoog geldelijk bedrag bij pensioen. Daarmee vergeten ze dat als hun geld in bedrijven en projecten wordt belegd die ten koste gaan van het klimaat, de omgeving, het welbevinden van mensen, de groei van de arbeidsmarkt, er een dikke kans is dat ze helemaal niets met dat geld kunnen doen. Wat heb je aan een uitkering van 5000 euro in de maand als je ziektekostenverzekering 1000 euro per maand kost. En je ook nog eens een slechtere gezondheid hebt als gevolg van klimaatverandering en toename van fijnstof.

Weerbaar

Het streven naar duurzaamheid is niet anders dan het vergroten van de weerbaarheid en flexibiliteit van het economisch systeem en zijn spelers. We willen immers dat de huidige en toekomstige generaties welvarend kunnen zijn en zichzelf materieel en immaterieel beter kunnen ontplooien en daarbij de grenzen van de planeet in acht nemen en de bewoners van die planeet geen schade toe te brengen. Het overnemen van bedrijven, ze volstoppen met schulden en onder het mom van synergie veel mensen ontslaan, draagt niet bij aan die weerbaarheid.

Ik hoop van harte dat AkzoNobel en Unilever de overnamepogingen van de rijke Amerikanen kunnen afslaan. Dat er creatieve ideeën over afspraken en regelgeving komen om aan deze pogingen weerstand te kunnen bieden, is een mooie ontwikkeling. Het laat zien dat het ongebreidelde kapitalisme waar alleen geld de hoogste waarde is, ook te bestrijden is. Want dat is ook maar een eenvoudig business model wat we in de 20^ste eeuw hebben bedacht. En waarvan we weten dat het niet duurzaam is omdat het samenlevingen verdeelt. Niet alleen in inkomen, maar vooral om de toekomst in eigen hand te kunnen nemen.

Marleen Janssen Groesbeek is econoom en lector Sustainable Finance and Accounting aan Avans Hogeschool in Breda.

Lees ook: De weerloze waarde van overvloed