Tijd voor lef en radicale regels voor duurzaamheid

De BV Nederland krabbelt en struikelt de goede kant op en de circulaire economie lijkt in opkomst. Steeds meer best practices, fantastisch onderzoek en talrijke innovaties worden zichtbaar. Maar we zijn te ver weg van een tipping point. De initiatieven laten zich namelijk niet gemakkelijk opschalen. Begrijpelijk, want sectoren en ondernemers in lineaire ketens moeten afscheid nemen van hun verworven posities. En tegelijkertijd proberen andere ondernemers circulariteit waar te maken in lineaire ketens met lineaire spelregels. We bewegen wel, maar veranderen niet. Alleen ga je sneller, maar samen kom je verder. Mits je afspraken maakt over de spelregels.

Ongeduldig

Al sinds de rapportage van de ‘Club van Rome’, het rapport van ‘Brundtland’ en meer recent de publicatie ‘Duurzaam, denken, doen’ van Jan Jonker c.s. zijn we met elkaar in gesprek. De tijd van pionieren is wel voorbij. Natuurlijk moeten we blijven onderzoeken en innoveren. Maar ook nu doorpakken en gebruik maken van de innovaties, nieuw gedrag normeren. Hopen op verbetering is goed, maar een verantwoordelijke overheid acteert proactief niet alleen reactief. “Bedrijfsleven, overheid, kennisinstellingen en ngo’s moeten samenwerken aan de globale agenda”, zegt DSGC -voorzitter Jan Peter Balkenende. “De tijd van intenties hebben we gehad, het gaat nu om handelen.”(DSGC, 2017)

Actoren zien allemaal een stukje van het gehele systeem, maar bijna niemand kent het hele systeem, ziet oude en nieuwe patronen door elkaar heen lopen. Onderzoekers, consumenten en burgers, ondernemers en dikwijls lokale overheden doen verschrikkelijk hun best om stappen te maken. Maar nu is actieve regie nodig van rijksoverheid en politiek. Dat is de partij die overzicht moet hebben. Van consumenten mag je niet verwachten dat zij echt snel veranderen, aanbod stuurt immers gedrag. Van ondernemers mag je niet verwachten dat zij hun vermogen inzetten om de wereld te verbeteren zonder steun in de rug om continuïteit te borgen.

Verwondering

Ik verwonder mij. Zo krijgen anno 2017 studenten een bachelor diploma binnen het domein economie of bedrijfskunde, maar ik schat dat tenminste 80% geen weet heeft van de Sustainable Development Goals en de circulaire, sociale en inclusieve economie, laat staan dat ze weten hoe daar vorm aan te geven. Er verschijnen producten op de markt die vanuit de oude lineaire gedachte zijn ontworpen en gemaakt, we kijken naar prijzen van producten zonder de echte schade (grondstof, energie, CO2, sociaal en gezondheid) te berekenen. Het lijkt of iedereen zijn licentie om te doen wat goed lijkt blijft gebruiken, ook wanneer we weten dat die licentie verouderd is. Met een paar regels is dat op te lossen, om zo een nieuw, gelijk speelveld te creëren voor een circulaire economie, zodat docenten, ondernemers en onderzoekers, burgers en lokale overheden vrij baan krijgen daaraan echt op grote schaal vorm te geven.

Gelijk speelveld

Het Rijksbrede programma Circulaire Economie zegt: “De circulaire economie. Nederland is er klaar voor”. Echter, marktpartijen financieren de transitie en regelgeving volgt reactief wanneer mogelijk. Dit past niet bij de ambities. Boter bij de vis graag en geld vrijmaken voor transitie. Dat vraagt leiderschap, lef en radicale regels. Nu laveert de overheid tussen de lineaire en circulaire economie. De oude sectoren beschermen en de opkomende sectoren pamperen met subsidies.

Overheden lijken toch een strategie te volgen waarbij er telkens wordt uitgelegd dat we moeten transformeren, wat daarbij aan de orde moet komen en hoe dat zou kunnen. Er wordt gefaciliteerd en gesubsidieerd, maar de regelgeving faciliteert twee werelden. Zonder beperkingen van lineaire spelers. Een onmogelijk speelveld voor wie vooruit wil naar een circulaire economie.

Cruciaal perspectief

De drie Nederlandse planbureaus PBL, SCP en CPB gaan gezamenlijk een Verkenning Brede Welvaart opstellen, die op Verantwoordingsdag 16 mei 2018 zal verschijnen. In de verkenning hanteren de drie planbureaus gezamenlijk drie perspectieven: het kwaliteit-van-leefomgeving perspectief, het kwaliteit-van-leven perspectief en het welvaarts-economisch perspectief. In de uitwerking wordt een integrale uitwerking van thema’s toegezegd. Met notie van hier en elders, nu en later. Dat is cruciaal en kansrijk. Hopelijk met radicale aanbevelingen om ook integraal, gelijktijdig en consistent, beleid, wet- en regelgeving aan te passen, zodat burgers, overheden, ondernemers en onderzoekers gezamenlijk echt aan de slag kunnen. Dan kan Nederland echt kantelen.

Wanneer je te vroeg bent met nieuwe regels, krijg je weerstand en opstand; wanneer je te laat bent, mis je de boot en wordt je uitgelachen. Ik kan dat mijn (klein) kinderen niet uitleggen. Wanneer uw reactie nu is ‘zo’n vaart loopt het toch niet’ adviseer ik in gesprek te gaan met jongeren en de vraag te stellen wat voor wereld zij zich vandaag en morgen wensen.

Kees van Kaam

is als docent en onderzoeker werkzaam bij Avans Hogeschool voor de opleiding Advanced Business Creation en het lectoraat Sustainabe Strategy & Innovation.

Lees ook: De circulaire economie wordt zichtbaar waar het schuurt