Wind en zonne-energie houden steenkool tegen

De gevreesde comeback van steenkoolcentrales in Europa is met een sisser geëindigd. Vooral wind en zon hebben vleugels gekregen door de energiecrisis, en halen aardgas in als belangrijkste bron van elektriciteit. 

Europese landen waren volop hun steenkoolcentrales aan het sluiten, maar toen zette de Russische invasie van Oekraïne de wereldwijde energiemarkten op hun kop. Er werd gevreesd voor energietekorten en verschillende landen zagen zich genoodzaakt om opnieuw steenkoolcentrales op te starten. Klimaatactivisten zagen de “terugkeer van steenkool” met lede ogen aan.

Sisser

Maar een jaar later is die comeback op een sisser uitgedraaid, blijkt uit cijfers van energiedenktank Ember. Het aandeel van steenkool in de Europese stroomproductie is vorig jaar wel licht gestegen, met 1,5 procentpunt gestegen tot 16 procent. Daardoor steeg de totale uitstoot van de Europese energiesector met 3,9 procent.

Maar echt substantieel is die stijging niet: steenkool bleef onder het niveau van 2018. En in de laatste vier maanden van 2022 is het aandeel al weer lager dan het jaar ervoor.

De 26 steenkoolcentrales die voor de winter ingeschakeld werden, haalden gemiddeld maar een capaciteit van 18 procent. En van de 22 miljoen extra ton steenkool die de EU voor de zekerheid had ingevoerd, werd maar een derde gebruikt.

“Europa heeft het ergste van de energiecrisis vermeden”, zegt Dave Jones, hoofd Onderzoek bij Ember. “De schokken van 2022 veroorzaakten maar een kleine rimpeling in steenkoolenergie, tegenover een enorme golf voor hernieuwbare energiebronnen. Elke vrees voor een herstel van steenkool is nu verdwenen.”

Drievoudige crisis

Uit de analyse van Ember blijkt dat Europa in 2022 nochtans te maken kreeg met een drievoudige crisis. Terwijl het in alle haast wilde breken met Russisch gas, leverden waterkracht en kernenergie de laagste niveaus in minstens twee decennia. Het resultaat was een dreigend tekort van 7 procent van de totale elektriciteitsvraag van Europa.

Maar een recordgroei van wind- en zonne-energie hielp om dat tekort op te vangen. Zonne-energie steeg het snelst, met een groei van 39 terrawattuur of 24 procent – bijna het dubbele van het vorige groeirecord, en genoeg om 10 miljard euro aan gaskosten uit te sparen.

Ook de dalende vraag hielp om het tekort terug te dringen. In het laatste kwartaal 2022 lag die vraag zelfs 7,9 procent lager dan in het laatste kwartaal van 2021 – vergelijkbaar met het effect van de lockdowns tijdens de pandemie. De daling was vooral het gevolg van zacht weer en het effect van hoge energieprijzen.

Hoe zal gas het doen?

Een opvallende vaststelling is dat de productie van stroom uit aardgas nagenoeg gelijk bleef, ondanks de torenhoge gasprijzen. Aardgas bleef vorig jaar goed voor een vijfde van de stroomproductie in de EU, vergeleken met 19 procent in 2021.

Maar die trend zal in 2023 drastisch veranderen, stelt Ember. De laatste cijfers suggereren immers dat de energiecrisis de overgang naar wind- en zonne-energie versnelt, en dat waterkracht en kernenergie zich dit jaar zullen herstellen.

De stroomproductie uit fossiele brandstoffen kan daardoor met een vijfde kelderen, denkt Ember. Vooral gas deelt daardoor in de klappen, omdat het ten minste tot 2025 duurder zal zijn dan steenkool.

“De transitie naar schone energie in Europa komt sterker dan ooit uit deze crisis”, zegt Jones. “Europese landen blijven vastbesloten om steenkool uit te faseren, en ze willen nu ook meer en meer van gas af. De energiecrisis heeft de overgang naar een schone, geëlektrificeerde economie in Europa ongetwijfeld versneld, en dat zal in 2023 te merken zijn. Verandering gaat snel, en iedereen moet er klaar voor zijn.”

Ook Frans Timmermans, vice-voorzitter van de Europese Commissie, spreekt in een reactie van een opmerkelijke versnelling.“Vooral voor windenergie op zee en zonnepanelen zijn de cijfers indrukwekkend”, zegt hij. “Het is duidelijk dat de Europese burger wil profiteren van goedkope, schone energie.”

Het toont volgens Timmermans ook dat de EU-doelstelling van 45 procent hernieuwbare energie tegen 2030 mogelijk is. “Europeanen beseffen dat we moeten afkicken van fossiele brandstoffen. Hernieuwbare energie is cruciaal om de klimaatverandering en luchtvervuiling aan te pakken, maar ook om onze afhankelijkheid van Russische brandstoffen te stoppen”, aldus de commissaris. “De energiecrisis zal nog een moeilijke winter brengen, maar hoe meer hernieuwbare energiebronnen we hebben, hoe meer soeverein we zijn in onze energievoorziening.”