Het water in onze rivieren droogt op

Het lijkt tegenstrijdig na alle berichten over overstromingen de afgelopen tijd. Maar 2023 was het droogste jaar voor de wereldwijde rivieren in meer dan drie decennia, volgens een nieuw rapport van de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO).

De afgelopen vijf jaar op rij lieten wijdverspreide ondergemiddelde omstandigheden zien voor de rivierstromen, waarbij de waterinstroom in reservoirs een vergelijkbaar patroon volgde. Dit vermindert de hoeveelheid water die beschikbaar is voor gemeenschappen, landbouw en ecosystemen, wat de wereldwijde watervoorraad verder onder druk zet, aldus het State of Global Water Resources rapport. Gletsjers leden het grootste massa verlies in vijf decennia.

Het warmste jaar ooit

Met 2023 als het warmste jaar ooit sinds het begin van de metingen, droegen de hoge temperaturen en wijdverspreide droogte bij aan langdurige droogtes. Maar er waren ook veel overstromingen. De extreme water gerelateerde gebeurtenissen werden beïnvloed door natuurlijke klimaatcondities – de overgang van La Niña naar El Niño halverwege 2023 – en door de mens veroorzaakte klimaatverandering.

“Water is de kanarie in de kolenmijn van klimaatverandering. We ontvangen noodsignalen als steeds extremere regenval, overstromingen en droogtes, die een zware tol eisen van levens, ecosystemen en economieën. Smeltend ijs en gletsjers bedreigen de lange termijn waterzekerheid van miljoenen mensen. En toch ondernemen we niet de noodzakelijke dringende actie,” zei WMO-secretaris-generaal Celeste Saulo.

“Als gevolg van de stijgende temperaturen is de watercyclus versneld. Het is grilliger en onvoorspelbaarder geworden, en we worden geconfronteerd met toenemende problemen van óf te veel, óf te weinig water. Een warmere atmosfeer houdt meer vocht vast, wat bijdraagt aan hevige regenval. Snellere verdamping en uitdroging van bodems verergeren de droogteomstandigheden,” zei ze.

“En toch is er veel te weinig bekend over de werkelijke toestand van de zoetwaterbronnen in de wereld. We kunnen niet beheren wat we niet meten. Dit rapport probeert bij te dragen aan verbeterde monitoring, gegevensuitwisseling, grensoverschrijdende samenwerking en beoordelingen,” voegde Celeste Saulo toe. “Dit is hard nodig.”

Het State of Global Water Resources rapport biedt een uitgebreide en consistente beoordeling van waterbronnen wereldwijd. Het is gebaseerd op input van tientallen nationale meteorologische en hydrologische diensten, evenals andere organisaties en experts. Het richt zich op besluitvormers in watergevoelige sectoren en professionals op het gebied van rampen risicovermindering.

Het rapport is nu in zijn derde jaar en is het meest uitgebreide tot nu toe, met nieuwe informatie over het volume van meren en reservoirs, gegevens over bodemvocht en meer details over gletsjers en de equivalente hoeveelheid sneeuwwater.

Het doel van het rapport is om een uitgebreide wereldwijde dataset van hydrologische variabelen te creëren, met zowel waargenomen als gemodelleerde gegevens uit een breed scala aan bronnen. Het sluit aan bij het Early Warnings for All initiatief, dat gericht is op het verbeteren van de kwaliteit en toegankelijkheid van gegevens voor monitoring van watergerelateerde gevaren en het bieden van vroege waarschuwingssystemen voor iedereen tegen 2027.

Op dit moment hebben 3,6 miljard mensen minstens één maand per jaar onvoldoende toegang tot water, en dit aantal zal naar verwachting toenemen tot meer dan 5 miljard tegen 2050, volgens VN Water. De wereld ligt ook ver achter op de Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling 6 over water en sanitaire voorzieningen.

Belangrijkste punten uit het rapport

Hydrologische extremen

Het jaar 2023 was het warmste jaar ooit. De overgang van La Niña naar El Niño in 2023, evenals de positieve fase van de Indische Oceaan Dipool (IOD), beïnvloedden het extreme weer.

Afrika was het zwaarst getroffen in termen van menselijke slachtoffers. In Libië stortten in september 2023 twee dammen in door een grote overstroming, waarbij meer dan 11.000 mensen omkwamen en 22% van de bevolking werd getroffen. Overstromingen troffen ook de Grote Hoorn van Afrika, de Democratische Republiek Congo, Rwanda, Mozambique en Malawi.

Zuidelijke delen van de VS, Centraal-Amerika, Argentinië, Uruguay, Peru en Brazilië kampten met wijdverspreide droogte, wat leidde tot een verlies van 3% van het bruto binnenlands product in Argentinië en de laagste waterstanden ooit gemeten in de Amazone en in het Titicacameer.

Rivierafvoer

Het jaar 2023 werd gekenmerkt door meestal drogere dan normale rivierafvoeromstandigheden vergeleken met historische perioden. Meer dan 50% van de wereldwijde stroomgebieden vertoonde afwijkende omstandigheden, waarbij de meeste een tekort hadden.

Grondwaterniveaus

In Zuid-Afrika toonden de meeste putten bovengemiddelde grondwaterstanden, net als in India, Ierland, Australië en Israël. In Noord-Amerika en Europa was er een opmerkelijke daling van de grondwaterbeschikbaarheid als gevolg van langdurige droogte.

Gletsjers

Gletsjers verloren meer dan 600 gigaton water, het ergste verlies in 50 jaar observaties. Dit kwam vooral door extreme smelt in West-Noord-Amerika en de Europese Alpen.

Deze ernstige verliezen zijn voornamelijk te wijten aan extreme smelting in West-Noord-Amerika en de Europese Alpen, waar de gletsjers van Zwitserland de afgelopen twee jaar ongeveer 10% van hun resterende volume hebben verloren. Het sneeuwdek op het noordelijk halfrond is in het late voorjaar en de zomer aan het afnemen: in mei 2023 was de omvang van het sneeuwdek de achtste laagste sinds het begin van de metingen (1967-2023). Voor Noord-Amerika was het sneeuwdek in mei het laagste in dezelfde periode.

Het verlies aan ijsmassa in de zomer van de afgelopen jaren geeft aan dat gletsjers in Europa, Scandinavië, de Kaukasus, West-Canada Noord, Zuid-Azië West en Nieuw-Zeeland het piekwater (maximale smeltsnelheid van een terugtrekkende gletsjer; leidend tot verminderde wateropslag en beschikbaarheid daarna) al hebben gepasseerd, terwijl de Zuidelijke Andes (gedomineerd door de Patagonische regio), het Russische Noordpoolgebied en Svalbard nog steeds toenemende smeltsnelheden lijken te vertonen.