Anders organiseren: over COP’s, LiLa’s en HUBs

‘Welkom in het nieuwe klimaat’, zo begroette onlangs de weerman het TV publiek. Een bijzonder voorjaar: te koud, te warm, te nat. Het zou wel eens de voorbode kunnen zijn van grote veranderingen in het klimaat, zo leek hij te willen zeggen. Niet alleen het klimaat is aan het veranderen. Ook onze samenleving.

We zitten in een transitie waar we net aan begonnen zijn en die zeker nog zo’n 10, 20 jaar gaat duren. Dat was ook de strekking van onze bijdrage op het Europese ‘Make Cense’ congres begin juni in Baarlo (Limburg). Het congres was exemplarisch voor de transitie waar we in zitten: een bijeenkomst van en voor lokale en regionale netwerken uit Europa rondom het thema van de Circulaire Economie.

Netwerken leveren een belangrijke bijdrage aan het organiseren van nieuwe vormen van waardecreatie. We onderscheiden drie vormen van nieuw organiseren die zich van elkaar laten onderscheiden door een toename van de betrokken partijen en de complexiteit van vraagstukken:

1. De Community of Practice (COPs), waarin partijen ervaringen uitwisselen en samen een leerproces doormaken rond een centraal thema zoals energie, mobiliteit of zorg.
2. Het Living Lab (LiLa’s) waarin verschillende partijen in een bepaald gebied (een buurt of een wijk) samenwerken rondom verschillende aspecten van een complexere vraag zoals een veilige buurt, voedsel autonomie of duurzame mobiliteit.
3. De HUB: een vorm van organiseren waarbinnen verschillende partijen, zowel organisaties als individuen, samen, door elkaar heen en naast elkaar werken aan meerdere complexe organisatievragen zoals zorg, energie en voedsel vaak met het oog op het realiseren van een transitie. Vaak bestrijken HUBs een groter gebied.

HUBs: What’s in a name?

HUBs kunnen er in de praktijk verschillend uitzien, maar in alle gevallen gaat het om het adresseren van ‘taaie vraagstukken’ die alleen maar in samenhang met elkaar opgelost kunnen worden. Door ze met elkaar te verbinden worden deze vraagstukken tegelijkertijd complexer en neemt het aantal betrokken partijen toe. Daarbij wordt niet alleen geëxperimenteerd met andere organisatievormen maar zelfs met nieuwe transactievormen en -middelen zoals tijdbanken, werken met regionaal of lokaal geld en deelplatformen.

Zo samenwerken vraagt om passende organisatievormen – want geen enkele individuele organisatie of partij is in staat dit soort vraagstukken in hun geheel te adresseren, laat staan op te lossen. Dit leidt tot een beweging van centraal gestuurde organisatievormen naar distributieve vormen van organiseren. Er ontstaan netwerkende organisatievormen met een decentrale ‘sturing’ gebaseerd op het verbinden van competenties met vraagstukken op basis van gedeelde waarden om te komen tot tijdelijke samenwerkingsvormen. Welkom in de wereld van de losjes gekoppelde samenwerkende netwerken!

Support voor het fenomeen

Op allerlei plekken in en buiten Nederland ontstaan momenteel HUBs. Kenmerkend is dat ze altijd een mix zijn van drie partijen die met elkaar samen werken: bedrijven, ondernemende burgers en de overheid. Vaak nemen burgers het initiatief tot een HUB maar dat hoeft niet per se het geval te zijn. Heel goed kan ook een van de twee anderen partijen dat initiatief nemen. Kern blijft dat ze elkaar in een of andere configuratie nodig hebben om ergens te komen. Bijvoorbeeld de coöperatie Gloei die vanuit Gemeente Midden Peel met thema’s als energie, grondstoffen en basisinkomen aan de slag is. In de Betuwe legt DirkIII de basis voor een ‘kwekerij’ voor coöperatief samenwerken op de thema’s energie, vervoer, gezondheid, voedsel en leefomgeving.

Deze HUBs besteden niet alleen aandacht aan realisatie van gezamenlijke projecten, maar ook aan gezamenlijke visie ontwikkeling rondom nieuwe vormen van samenwerken. Het belang van HUBs wordt in toenemende mate erkend. Zo kunnen HUBs in Nederland voor ondersteuning en netwerk terecht bij het programma DuurzaamDoor van RVO (Utrecht). In de Provincie Limburg is er zelfs al een regeling om projecten van regionale duurzaamheidsnetwerken te ondersteunen. Een overheid die experimenten met samenwerken en waardecreatie actief steunt, dat is op zich zelf al een transitie…

Onderzoek naar HUBs

Over samenwerken, netwerken en HUBs valt veel te zeggen en te schrijven. Dat gebeurt ook volop, met name vanuit de praktijk. Maar het is lang niet altijd helder hoe HUBs ontstaan en functioneren. Dat maakt dat er op een veel fundamenteler niveau behoefte is te begrijpen wat er in HUBs gebeurt. Vanuit de Radboud Universiteit wordt sinds enige tijd onderzoek gedaan naar HUBs. Kern van dat onderzoek is te begrijpen wat de randvoorwaarden zijn voor het ontstaan, hoe partijen in HUBs samenwerken en besluiten nemen en op welke manier dat bijdraagt aan lokale en regionale transities.

Om over deze vragen meer inzicht te krijgen presenteerden onderzoekers van de Radboud Universiteit tijdens het ‘Make Cense’ congres een korte vragenlijst over hun onderzoek. Maar dat is natuurlijk maar een selectie van alle mogelijke betrokken partijen bij HUBs. Dus, als u betrokken bent bij een lokaal of bovenlokaal netwerk dat zich in zet voor regionale transitie zijn we u zeer erkentelijk indien u hier de vragenlijst wilt invullen. De resultaten van het onderzoek delen we natuurlijk graag met u.

Moniek Kamm en Jan Jonker

Moniek Kamm is docent/onderzoeker bij Saxion UAS, faculteit FEM. Zij doet promotie onderzoek naar strategieontwikkeling bij HUBs. Haar onderzoek sluit aan bij een breed onderzoeksprogramma naar Nieuwe Business Modellen onder leiding van Prof. Dr. J. Jonker. Contact: [email protected]

Jan Jonker is hoogleraar Duurzaam Ondernemen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Zijn werk concentreert zich op drie samenhangende thema’s: de nieuwe economie oftewel de WEconomy, het ontwikkelen van nieuwe business modellen en het anders denken over geld oftewel ‘hybride bankieren’. Zijn meest recente bestseller is het boek ‘Nieuwe Business Modellen; Samen Werken aan Waardecreatie’ (2014). Momenteel werkt hij aan een pilot-onderzoek over Business Modellen voor de Circulaire Economie in Oost Nederland.