Een spannende inhaalmanoeuvre

Aan het einde van mijn essay: “In zeven dagen” van 2017 vergeleek ik de kans om aan de ondergang door klimaatverandering te ontkomen met een ontsnappingsluik. Het ontsnappingsluik bestaat uit een “gunstige” combinatie van verschillende factoren. 

Dit is allereerst een economische crisis door een in elkaar zakkende oude economie die gebaseerd is op fossiele brandstoffen. Daardoor kan de uitstoot van broeikasgassen snel en rigoureus dalen. De broeikasgassen die al in de atmosfeer zitten, gaan er weliswaar niet zo snel weer uit, maar zoals Corona heeft laten zien zal de toename van de concentratie door een dergelijke crisis vertragen waardoor we tijd zullen winnen. 

Als tegelijk drastisch wordt omgeschakeld naar een economie die is gebaseerd op duurzame energie en voeding in combinatie met geboortebeperking kan worden voorkomen dat de wereldeconomie volledig instort. Hoe groot dit ontsnappingsluik is en hoe pijnlijk, hangt af van de diverse snelheden. In het ideale geval gaat de krimp van fossiel naadloos over in groei van duurzaam. In het ergste geval zijn we te laat en slaat het klimaat op hol. De klimaatschade wordt dan zo groot dat niet alleen de fossiele economie instort maar de hele menselijke samenleving. 

Een beeld dat wellicht meer aanspreekt dan het beeld van een ontsnappingsluik is dat van een inhaalmanoeuvre op een tweebaansweg terwijl de tegenligger al in zicht is. De tegenligger is de klimaatverandering. De nieuwe duurzame technologie probeert de oude fossiele technologie nog net op tijd in te halen en er ontstaat een bloedstollend moment of erger.

Dit beeld van de spannende inhaalmanoeuvre kennen we allemaal maar is toch ook geen juiste vergelijking voor de transitie naar duurzaam. Allereerst vergt het inhaalproces voor de economie van de toekomst niet enkele spannende momenten maar op z’n minst enkele tientallen jaren. Beleidsmakers beperken hun blik meestal tot de datum van hun eigen herverkiezing. Belangrijke klimaatvervuilers zien de noodzaak van een inhaalmanoeuvre niet of willen hem niet zien. Tijdens de G20 top in 2020 is nog besloten dat er door de 20 landen 233 miljard USD wordt uitgegeven aan de stimulatie van fossiele energie. In plaats van een afbouw van het gebruik van fossiele energie met 6% per jaar plannen de landen nog een groei met 2%. 

Er bestaan nogal wat krachten die de inzet van de inhaalmanoeuvre nog een poosje willen uitstellen. In de VS wemelt het nog van de klimaatontkenners die betaald worden door de fossiele industrie. Zo hebben de oliebaronnen de Republikeinse partij in hun zak of aan een touwtje en deze hebben in 2016 een ziekelijk narcistische malloot op het schild gehesen die het land in de achteruitversnelling zette. Hij nam een paar honderd besluiten in het nadeel van de transitie naar duurzaam. Zijn tijd lijkt voorbij, maar het legertje acolieten in het Congres zit er nog en die zouden de mooie plannen van Biden wel eens kunnen gaan dwarsbomen. 

Maar denkt u maar niet dat wij veel beter zijn. In Nederland vormen de aanhangers van klimaatontkenners in Forum, PVV en JA21 samen met de mensen die zich verschuilen achter NIMBY argumenten ook een heel grote groep van naar schatting 25% van de bevolking. Nederland loopt al achterop en de kans is groot dat de inhaalmanoeuvre nog langer wordt uitgesteld omdat burgers het allemaal niet willen of te ingewikkeld vinden, of met kortzichtige NIMBY argumenten blijven klagen dat windmolens en zonneweides lelijk zijn, of dat we het niet met elkaar eens worden over wie wat en waar eerst. We kunnen met elkaar blijven zemelen en zeuren totdat we in de zesde uitstervingsgolf worden meegesleurd.

Ik vergelijk al die anti-bewegingen daarom vaak met patiënten die een spoedoperatie weigeren omdat de kleur van dat rare OK-jasje hen niet aan staat. 

Het beeld van een tegenligger op een tweebaansweg klopt eigenlijk ook niet want het kantelpunt voor het klimaat heeft geen eigen weghelft om ons te passeren, het komt recht op ons af. Maar ook het beeld van een kantelpunt klopt niet. Dit beeld suggereert dat we tot aan dat punt nog alle tijd hebben. Veel goedbedoelde beleidsplannen gaan uit van een comfortabele 30 jaar tot 2050. Sommige plannen reiken zelfs tot het jaar 2100. In werkelijkheid zit de klimaatopwarming ten gevolge van diverse positieve terugkoppelingen al in een exponentiële versnelling. 

Volgens Climate Action Tracker, een onafhankelijk instituut dat bekend is geworden van de waarschuwing voor “stranded assets”, moeten we de wereldwijde emissie van 50 miljard ton CO₂-equivalenten per jaar dan ook al in 2030 minstens tot de helft hebben teruggebracht, willen we een opwarming met meer dan 1,5 graad nog kunnen vermijden.

De combinatie van uitstellen enerzijds en snellere klimaatverandering anderzijds is dodelijk. In december 2020 riep voorzitter van de VN Antonio Guterres dan ook wanhopig uit dat de mensheid suïcidaal lijkt te zijn geworden.

Gelukkig klopt het beeld van de auto die inhaalt ook niet. Een auto die even plank gas geeft om in te halen, kruipt ondanks de draaikolk in de tank steeds langzamer naar zijn topsnelheid. Veranderingen op het gebied van duurzame technologie nemen daarentegen juist exponentieel toe in snelheid. Dat doet de kans op slagen toenemen, maar wij kunnen het verloop van exponentiële toenames slecht inschatten. Een toename met 25% per jaar voor een klein beetje duurzame energie ten opzichte van fossiel lijkt in het begin tergend langzaam te verlopen. Het verandert in één jaar bijvoorbeeld van 2% naar 2,5%. Daardoor zou je moed kunnen verliezen, maar diezelfde 25% groei geeft bij voortduring binnen 20 jaar wel een volledige vervanging van fossiel door duurzaam.

Ten slotte klopt ook het beeld van de auto die wordt ingehaald niet. Hij kan op het laatste moment vloekend en toeterend op de rem trappen en zelfs de berm in schuiven. De oude technologie met fossiele brandstof en vleesconsumptie ondergaat in werkelijkheid echter al een flinke afremming als de inhaler nog maar net in de spiegel verschijnt voordat de eigenlijke inhaalmanoeuvre door duurzaam is begonnen. Zodra de jaarlijkse groei van de omzet in fossiel wegvalt, verdampt de winst en lopen de aandeelhouders weg. Verouderde technologie geraakt volgens een exponentieel verloop in een vrije val. Dit wordt fraai beschreven door Tony Seba in zijn boek: Clean Disruption en is bekend van o.a. Kodak en BlackBerry. 

 De afloop van de inhaalmanoeuvre wordt dus bepaald door drie snelheden die elk exponentieel verlopen en bovendien elkaar onderling beïnvloeden. Geen enkele toekomstvoorspeller kan deze afloop bepalen, laat staan dat beleidsmakers er iets mee kunnen.

Eén ding is zeker, het zal er in de komende 25 jaar om spannen.

Han Blok