Steenkool en bruinkool vormen de oudste fossiele energiebronnen van de wereld. Het gebruik groeide tot voor kort enorm . In de VS verdubbelde het gebruik in de 50 jaar na de 2e wereldoorlog en door de sterke economische groei vertienvoudigde het zelfs In China.
De prijs van steenkool is in de afgelopen 500 jaar slechts geleidelijk met 1 ¼ % per jaar gestegen volgens een keurige exponentiële curve. Die prijsstijging is beduidend minder dan de globale economische groei van 2 à 3 %.
Steenkool is ongezond, inefficiënt en onpraktisch, maar wel goedkoop
Steenkool mag dan wel veel energie bevatten (30-35 MJ/kg ofwel 9,7 kWh/kg) zodat de energie bij de huidige prijs slechts 4 dollarcent per kWh bedraagt, het is in alle opzichten een smerige energiebron. Het werk in de kolenmijnen is extreem ongezond. Er vallen jaarlijks meer dan 6000 slachtoffers door longziektes onder de mijnwerkers. Alleen door ongevallen sneuvelen naar schatting 12.000 mensen per jaar. Uit de mijnen ontsnapt een gigantische hoeveelheid methaan gas dat wordt uitgeblazen voor de ventilatie in de schachten. Het water uit de mijnbouw is zeer schadelijk voor het milieu. Steenkool moet per schip, of trein getransporteerd worden en er blijft een gigantische berg giftige as over na verbranding. Bij de verbranding komt veel fijnstof met kankerverwekkend roet en zwavel en zware metalen uit de schoorsteen en bij gebruik in een elektriciteitscentrale is het rendement slechts tussen de 40 en 50 %. Een kolencentrale kan bovendien niet snel aan- en uitgeschakeld worden om mee te gaan met verschil in vraag. Al met al voldoende argumenten om naar alternatieve energiebronnen over te stappen.
Steenkool is op z’n retour
Sinds een jaar of 15 is het gebruik van steenkool aan het dalen. In de VS is het al gehalveerd, in Europa is het gebruik met 80% verminderd en in China is ondanks de economische groei het percentage elektriciteit uit kolencentrales gedaald van 70 naar 56 %
Een belangrijk argument om steenkool niet meer te gebruiken is de beschikbaarheid van aardgas. Aardgas kan per pijpleiding over grote afstanden getransporteerd worden, was tot voor kort met een wereldhandelsprijs van gemiddeld 1 dollarcent per kWh relatief goedkoop, geeft geen as, zware metalen en zwavel, minder roet en fijnstof en een gascentrale kan veel sneller gereguleerd worden bij een wisselende vraag naar energie. Ten slotte komt er bij de verbranding in een centrale maar half zoveel CO2 vrij per hoeveelheid opgewekte energie.
Het verschil voor het klimaat
Als de restwarmte van elektriciteitscentrales niet wordt gebruikt is het gebruik in kolen en gasgestookte centrales te vergelijken.
Bij kolen is de emissie bij verbranding plus die tijdens transport en winning in totaal 4,4 kg CO2/kg steenkool. Bij een rendement van een kolencentrale van 42% betekent dat 1,08 kg CO2/kWh.
Voor aardgas is dat 2,16 kg CO2/kg gas. Bij een aardgas gestookte centrale met een rendement van 50% betekent dat 0,37kg CO2/kWh. Rekening houdend met verliezen à 1,5 % volgens opgave van de sector en een CO2 equivalentiefactor van 25 voor methaan komen we dan uit op 0,5 kg CO2/kWh.
Dit laatste sommetje is echter dubieus, omdat er bij deze vergelijking onvoldoende rekening wordt gehouden met beduidend grotere verliezen die optreden tijdens het transport en de productie van aardgas, dan de sector opgeeft. Dit zijn verliezen die regelrecht naar de atmosfeer ontsnappen. Bovendien is de veel gebruikte factor 25 voor de vertaling naar CO2 equivalenten te laag. Die geldt voor een periode van 100 jaar, waarna de meeste methaan in de atmosfeer is omgezet in CO2. Op een termijn van 20 à 30 jaar, meer tijd hebben we niet om te voorkomen dat het klimaat over een kantelpunt heen gaat en op hol slaat, is methaan nog in veel grotere hoeveelheid aanwezig en 80 keer zo’n sterk broeikasgas als CO2. Dat wil zeggen dat bij een verlies van 2,5 % het klimaatvoordeel van gas tegenover steenkool volledig teniet gedaan is.
Verlies door lekken en ventileren
De hoeveelheid lekkage is heel moeilijk exact te bepalen. Het hangt heel sterk af van de kwaliteit van de gaswinningsinstallaties en de boringen en van de kwaliteit van de pijpleidingen met alle kleppen en koppelingen. Bij het gas uit Noorwegen zou de lekkage minder dan 0,5 % bedragen, maar bij de Amerikaanse frackingmethode zijn verliezen van 5 % eerder normaal. Veelal worden niet meer productieve boorschachten zonder goede afdichting achter gelaten. De officiële opgave door de producenten zijn weinig betrouwbaar gebleken. Door moderne satellietmetingen weten we intussen dat een gemiddeld percentage van 2,5 % eerder een te lage dan een te hoge schatting is. De satelliet Sentinel 5 detecteerde bijvoorbeeld meer dan 1200 methaanbronnen met meer dan 25 ton per uur die bij elkaar 9 miljoen ton per jaar uitstoten. De meeste in Rusland, Turkmenistan, Midden Oosten en Algerije
Samen met vele andere emissies in China en Azië en de lekkage in de VS bedraagt het verlies minstens 35 miljoen ton. De lekkage uit gasproductie in de VS wordt door onafhankelijke experts geschat op 2,3 %. Anderen schatten het verlies voor de hele wereld zelfs op 3,2%.
We kunnen rustig stellen dat het klimaateffect van Russisch gas niet minder erg is dan dat van steenkool.
Goedkoop aardgas een illusie
Sinds kort is ook het argument dat aardgas goedkoop is weggevallen. Door de sluiting van kolencentrales en kernenergiecentrales zonder dat daar voldoende duurzame energie voor in de plaats kwam, is de vraag enorm toegenomen, terwijl Poetin dreigt met vermindering van leveringen waarmee de marktprijs voor Europa nog verder omhoog is geschoten. Per juli 2022 was de wereldhandelsprijs 3 USD cent per kWh. In Europa stegen de kale marktprijzen dit jaar echter zelfs naar 20 à 30 Eurocent/kWh
Die kale marktprijs is niet de prijs voor het gebruik in de CV ketel van Jan Modaal. Een goede prijsvergelijking is overigens niet zo eenvoudig omdat er in elk land een totaal verschillende wolk van heffingen en belastingen op zowel steenkool, gas als elektriciteit wordt toegepast. Bovendien zijn de heffingen en belastingen sterk afhankelijk van het gebruiksvolume. Hoe dit doortikt in de consumentenprijs voor gas en elektra is ook nog eens sterk afhankelijk van de contracten die zijn afgesloten en van de diverse kortingen en belastingen.
In Nederland werd de gasprijs voor consumenten inclusief alle belastingen en heffingen in 2022 echter € 2,20 per m3 ofwel 24 cent per kWh.
Gevolgen
Een en ander heeft er toe geleid dat we in Nederland de kolencentrales weer wat langer willen blijven gebruiken en dat de huishoudens en andere gebouwen massaal overschakelen op het gebruik van de warmtepomp voor verwarming. Het langer in gebruik houden van de kolencentrales stuit echter op weerstand van de klimaatbeweging. Deze pleit voor versnelling van de energie-opwek door wind en zon en van veel meer isolatie. Maar die versnelling is nogal roestig. Het gebruik van warmtepompen stagneert door problemen met levering en installatie. De uitbouw van duurzame energie uit zon en wind stuit op lokale bezwaarmakers en op beperking van het net. Daarom proberen we meer gas uit andere landen zoals Noorwegen, Algerije en Azerbeidzjan te krijgen. Voor een deel kunnen we ook vloeibaar aardgas uit de VS importeren. Dat gas is nog duurder en bovendien verkregen door middel van fracking en door de grotere hoeveelheid lekkage nog veel slechter voor het klimaat dan kolen.
Wie heeft schuld aan de crisis
Al met al zitten we nu in een energiecrisis. Volgens velen is dat de schuld van Poetin, maar in werkelijkheid is het onze eigen schuld. We hadden veel eerder en sneller moeten overgaan op wind en zon en niet klakkeloos alle steenkool en kernenergie centrales moeten vervangen door gasgestookte centrales. We hadden ons niet moeten laten lijden door de olie- en gasindustrieën zoals Shell, BP en Exxon Mobile die een sprookje vertelden over gas als overgang naar duurzaam. Na nauwkeurige metingen door de satellieten blijkt het sprookje dat gas beter is voor het klimaat dan kolen op boerenbedrog van deze industrietak te berusten.
Eigenlijk mogen we blij zijn dat Poetin handig gebruik maakt van de situatie waardoor we nu alsnog de verduurzaming in een hogere versnelling gooien. Intussen bereiken de winsten van Shell en Gazprom ongekende hoogten. Shell noteerde 18 miljard winst over het tweede kwartaal 2022. Shell investeert nog steeds vele malen meer aan nieuwe bronnen voor olie en gas dan aan verduurzaming.
Eigenlijk doet Gazprom het beter want zolang die minder gas produceert en levert, is er ook minder lekkage. Doordat Europa versneld overstapt op wind en zon verwacht men dat de Russen hiermee op termijn ook zichzelf in de financiële problemen brengen. Dat is dan mooi meegenomen, maar zover is het nog niet en omdat een kat in het nauw rare sprongen maakt, kunnen we de vlag nog niet uitsteken.
In plaats van wanhopig zoeken naar andere leveranciers van gas, waarmee de prijs nog verder onder druk komt en Ben van Beurden nog meer winst kan maken, kunnen we beter de kolencentrales nog even aan de gang houden. Dat is niet alleen beter voor het klimaat, maar scheelt ook compensatie aan RWE en Uniper.
Han Blok
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
