Doordat de Westerse landen economische groei al eeuwen lang als centrale doelstelling van hun beleid hebben vastgesteld, hebben we onze morele geloofwaardigheid in de wereld volledig verloren. Eerst hebben we als kolonisators steun verleend aan slavernij en vele landen uitgebuit. Die uitbuiting is doorgegaan na de dekolonisatie. We nemen (te) goedkoop grondstoffen en landbouwproducten af, en verhinderen zodoende de innovatie en de optimale ontwikkeling van de lokale economieën. Uit eigenbelang (van landen, maar ook van individuen) laten we al dan niet foute multinationals ons de wet voorschrijven, en pappen we aan met misdadige regimes. Anti-terreur expert Peter Knooke stelt vast dat de gemiddelde burger in de niet Westerse wereld ons haat, niet alleen om wat we hen nu aandoen, maar ook vooral om wat we hun vereerde ouders en voorouders hebben aangedaan. Een uitstekende voedingsbodem voor terrorisme.
Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Parijs heb ik eerst maar eens even gezwegen. Er werd zoveel gezegd, dat te midden van deze brei van woorden mijn geluid volstrekt irrelevant zou zijn geweest. In die brei heb ik een opmerkelijk geluid gehoord, van Paul Scheffer in Buitenhof (15 november): Waarom bestrijden we wel IS, maar laten we Assad zijn gang gaan, en overwegen we zelfs hem te steunen? We willen dusdoende de duivel met Beëlzebub uitdrijven. Zolang we dat doen zijn alle geluiden als: we zullen de terreur moeten bestrijden door onze waarden en idealen daartegenover te stellen, wat mij betreft hypocriet. En wij maar denken dat de wereldburgers dat niet door hebben. (Het feit dat de vluchtelingen massaal hierheen komen heeft niets te maken met hun waarden, maar met hun begrijpelijk verlangen naar veiligheid en welzijn). Binnen ons land hebben we in moreel opzicht de zaken redelijk voor elkaar, maar als land handelen we beslist immoreel.
Als we onze morele geloofwaardigheid zouden willen herstellen zullen we een volstrekt nieuwe economische en buitenlandse politiek moeten ontwikkelen, waarbij we niet rijk willen worden ten kosten van anderen. Dat zal nog niet zo meevallen, en we zullen daarvoor zeker offers moeten brengen zoals de Engelsen en de Amerikanen deden in hun strijd tegen Duitsland en Japan. Het vraagt bovendien de ontwikkeling van een zekere harmonie in de samenleving, die op het ogenblik ver te zoeken is en zowel ondermijnd wordt door populisten als extremisten en terroristen (bien étonnés de se trouver ensemble!). Een voorwaarde voor die harmonie is een gedeeld toekomstbeeld, maar om dat te bereiken hebben we juist die harmonie weer nodig. Een netelig vraagstuk, waarover ik eerder heb geschreven (Voor niets gaat de zon op . . . ). Het voert wat te ver om dat nu in detail uit te werken.
Behalve de twee eerder genoemde waarden (openheid van geest en vrijheid) zal nog een derde waarde deel uit moeten maken van dat gedeelde toekomstbeeld: eerbied. Wat houdt dat in? In het zojuist genoemde boek beschreef ik dat als volgt: Eerbied voor het leven zelf. Eerbied voor het stralend kosmisch wonder dat je zelf bent. Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste. Respect voor de ander, ook als die gedrag vertoont waar je helemaal niets van moet hebben (je hebt dus respect voor de ‘ziel’ van de ander). Eerbied voor de aarde als een levend organisme (Gaia) waaruit voortvloeit de zorg voor de natuur en de omgeving. Tolerantie, dat wil zeggen het accepteren van verschillende waarheden en opvattingen. Ontzag en verwondering dat alles is zoals het is, gevoel voor schoonheid. Weten dat mijn medemensen mijn broeders en zusters zijn: broederlijke en zusterlijke liefde.
Als we toe willen naar een samenleving die op de genoemde waarden is gefundeerd en naar een politiek waarin we die waarden uitdragen buiten onze landsgrenzen, dan is er een lange weg te gaan. Wellicht meer dan de helft van onze landgenoten hangen de door mij genoemde waarden niet aan of staan onverschillig tegenover waarden als zodanig. Er is dus werk aan de winkel. Maar het proces kan versneld worden door de crises waarin we verkeren: vluchtelingen, terreur, en op wat langere termijn: de nieuwe economische crises en de klimaatproblematiek. De ervaring leert dat in tijden van crisis het beste en het slechtste in mensen naar boven komt. Hoe de balans uiteindelijk zal doorslaan? Dat weten we niet en hangt mede van ons, de schrijver en de lezers van dit stukje af. Mochten we er in slagen die nieuwe waardige wereld te scheppen, dan hebben we tegelijkertijd een alternatief gevonden voor economische groei (waaraan we dan minder behoefte zullen hebben) alsmede een antwoord gevonden op zowel de terrorisme- als de klimaatproblematiek. Een stip op de horizon.
Erik van Praag
Lees Groeidossier deel 8
Lees Groeidossier deel 7
Lees Groeidossier deel 6
Lees Groeidossier deel 5
Lees Groeidossier deel 4
Lees Groeidossier deel 3
Lees Groeidossier deel 1-2