Alle levende organismen groeien. Groeien is een wezenskenmerk van het leven zelf. Er zijn twee soorten groei: groter worden, en complexer worden. We zien tijdens de levensduur van een organisme vaak vier fasen: groei, bloei, vrucht dragen en afsterven. Dat kunnen ook de fasen binnen een seizoen zijn, zoals bij planten en bomen.
Bij mensen en van mensen afgeleide organismen en systemen (gemeenschappen, organisaties, samenlevingen) gaat het iets anders. In het begin zien we dat het groot groeien en het complexer worden hand in hand gaan. Na enige tijd stopt in een organisch groeiproces het groter worden - bij organisaties en samenlevingen wordt dat soms geforceerd voortgezet, met alle schadelijke gevolgen van dien - en komt het accent te liggen op complexer worden. Dat complexer worden wordt dan meer en meer een geestelijk proces: ontwikkeling van kennis, competentie, inzicht, wijsheid, creativiteit en compassie. Als dat geestelijk proces tot stilstand komt zet het stervensproces in.
Leven is groeien. Dat geldt voor mensen, maar ook voor bedrijven, organisaties, maatschappijen. Maar dat hoeft geen materiële en kwantitatieve groei te zijn; het kan ook geestelijke en kwalitatieve groei zijn. Als we dus af willen van het paradigma van economische groei is het een goede oplossing om meer aandacht te geven aan collectieve geestelijke groei. Dan kunnen we als samenleving toch vitaal blijven.
De ziekte van deze tijd lijkt wel te zijn dat de aandacht voor materiële en economische groei gaat ten kosten van de aandacht voor geestelijke groei. Er is wel een tegenbeweging gaande: de toenemende aandacht voor persoonlijke ontwikkeling. Maar persoonlijke ontwikkeling is nog geen geestelijke groei op maatschappelijk niveau. Om op maatschappelijk niveau geestelijk te groeien is een cultuur nodig die daar prioriteit aan geeft, en de structurele voorwaarde schept voor maatschappelijke geestelijke groei.
Is de geestelijke maatschappelijke groei dan helemaal tot stilstand gekomen? Nee, maar de groei is wel eenzijdig ontwikkeld. Het accent ligt op het ontwikkelen van praktisch toepasbare kennis, in het bijzonder het leren omgaan met de virtuele wereld, en meer op techniek dan op wetenschap en kunst. Het is niet voor niets dat wetenschap vandaag de dag aanzienlijk aan aanzien heeft ingeboet, en dat er drastisch bezuinigd wordt op kunst, filosofie en cultuur. Dit soort beperkte geestelijke groei kan het vitale verlangen naar geestelijke groei niet bevredigen. Als compensatie gaan we dan maar spullen kopen. Ziehier een derde, meer fundamentele reden waarom we zo verslaafd zijn aan economische groei. We willen meer, en steunen dus politici die ons dat beloven.
Als we dus van onze materiële verslaving af willen moeten we deze trend keren. Dat betekent op individueel niveau dat we ons meer moeten inspannen om ons geestelijk te ontwikkelen. Dat houdt nogal wat in, maar het voert te ver om daar nu op in te gaan. Graag verwijs ik voor geïnteresseerden naar mijn meest recente boek: Op weg naar jezelf - een pelgrimsreis in zeven etappes.
Maar zelfs als we allemaal meer aandacht zouden geven aan ons persoonlijk
groeiproces, is dat nog geen maatschappelijke groei. Omgekeerd is die persoonlijke groei echter wel een noodzakelijke voorwaarde voor die maatschappelijke groei. Maar voor maatschappelijke groei is bovendien een opschaling nodig naar meso- en macroniveau. In de volgende afleveringen zal ik laten zien wat dat volgens mij inhoudt, en een model van maatschappelijke geestelijke groei verder uitwerken.
Wordt vervolgd.
Erik van Praag
Lees Groeidossier deel 5
Lees Groeidossier deel 4
Lees Groeidossier deel 3
Lees Groeidossier deel 1-2