Zes Portugese jongeren hebben een rechtszaak aangespannen tegen 33 landen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Ze beschuldigen de landen van schending van hun recht op leven, door onvoldoende te doen tegen de klimaatcrisis.

Mariana Agostinho (8), André Oliveira (12), Cláudia Agostinho (21), Catarina Mota (20), Martim Agostinho (17) en Sofia Oliveira (15) klagen de 27 Europese lidstaten aan, evenals Groot-Brittannië, Zwitserland, Noorwegen, Rusland, Turkije en Oekraïne. De landen zijn er niet in geslaagd om diepgaande en dringende emissiereducties door te voeren om hun toekomst veilig te stellen, argumenteren ze.

Het is de eerste klimaatveranderingszaak die wordt ingediend bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg. Als de zaak ontvankelijk blijkt, kan dat een belangrijk precedent scheppen en de weg vrijmaken voor andere klimaatzaken op basis van mensenrechtenargumenten.

Bosbranden 

Hun klacht komt er na de dodelijke bosbranden in Portugal in 2017 waarbij meer dan 120 mensen omkwamen. Wetenschappers koppelen de intensiteit van de branden aan de opwarming van de aarde. De zaak volgt ook na de heetste julimaand in Portugal in de afgelopen negentig jaar.

“Ik ben bang voor mijn toekomst”, zei Catarina Mota, een van de initiatiefnemers, tijdens een virtuele persconferentie. “Ik leef met het gevoel dat mijn huis elk jaar een vijandigere plek wordt”. Ze woont in Leiria, in het midden van Portugal. De hitte is zo groot dat lichaamsbeweging in de buitenlucht overdag ondraaglijk is geworden, zei ze.

“Als ik kinderen heb, in wat voor wereld zal ik ze dan opvoeden? Dit zijn echte zorgen die ik elke dag heb ... Na de branden van 2017 realiseerden we ons dat we moeten veranderen en de klimaatverandering dringend moeten stoppen”, zei ze.

Door de complexiteit van de zaak duurde het bijna drie jaar om een klacht in te dienen bij de rechtbank, na een succesvolle crowdfundingcampagne in oktober 2017.

Baanbrekend

Gearóid Ó Cuinn, directeur van het Global Legal Action Network (GLAN), dat optreedt namens de jongeren, beschreef de juridische actie als “nooit gezien”.

Gerry Liston, juridisch medewerker bij GLAN, zegt dat de zaak “een aanzienlijke mate van druk zou kunnen uitoefenen op regeringen in Europa om de emissiereducties door te voeren die de wetenschap vereist”.

De advocaten van de zes zullen argumenteren dat geen van de plannen van de 33 landen in overeenstemming is met hun belofte onder de Overeenkomst van Parijs om de wereldwijde temperatuurstijging “ruim onder 2 graden Celsius” te houden.

3 tot 4 graden

Ze baseren zich daarvoor op cijfers van Climate Action Tracker, die aangeven dat de klimaatbeloften die zijn gedaan door de EU en de zes andere landen die worden gedagvaard, zouden leiden tot een opwarming van minstens 3 tot 4 graden Celsius als ze zouden worden geëvenaard door de rest van de wereld.

De advocaten hopen op een gerechtelijk bevel om landen ertoe aan te zetten hun emissiereducties in binnen- en buitenland te versterken in overeenstemming met de strengste opwarmingslimiet van 1,5 graden zoals afgesproken in het Klimaatakkoord van Parijs.

Hoewel het EVRM geen directe handhavingsbevoegdheid heeft, zou een dergelijke uitspraak individuen in staat kunnen stellen om hun eigen overheden via hun nationale rechtbanken te vervolgen.

Procedure

Voor Annalisa Savaresi, hoofddocent Milieurecht aan de Universiteit van Stirling in Schotland en directeur Europa van het Global Network on Human Rights and the Environment, is de zaak “echt interessant” en zou ze de basis kunnen versterken voor gerechtelijke stappen rond het klimaat op basis van mensenrechten.

Maar het proces kijkt aan tegen een grote hindernis, zegt ze. Volgens de ontvankelijkheidscriteria van het Europees Hof voor de Mensenrechten kan een zaak immers pas aanhangig worden gemaakt “nadat alle binnenlandse rechtsmiddelen zijn uitgeput”. Daarvoor zou de zaak dus eerst naar de hoogst beschikbare rechtbank in alle 33 landen moeten worden gebracht.

Volgens Gerry Liston van GLAN vragen de advocaten een uitzondering op de regel omdat het nastreven van 33 parallelle zaken praktisch onmogelijk is, ook uit financiële overwegingen.

Precedent

Ze zullen ook stellen dat nationale rechtbanken in Europa meer kunnen en moeten doen om hun burgers te beschermen tegen klimaatverandering, in overeenstemming met hun mensenrechtenverplichtingen. In Groot-Brittannië en Duitsland hebben rechtbanken eerder zaken verworpen van mensen die hun regeringen probeerden te dwingen tot snellere klimaatmaatregelen.

De zaak zal proberen voortbouwen op het "werkelijk historische precedent” dat werd geschapen door de eerdere uitspraak in Nederland. De rechter heeft er de Nederlandse regering opgedragen de uitstoot onmiddellijk te verminderen in overeenstemming met haar mensenrechten verplichtingen, ook onder het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Ook Marta Torre-Schaub, onderzoeksdirecteur aan de Sorbonne Law School en hoofd van het Climate Change and Law Research Network (ClimaLex) is “voorzichtig” wat betreft de kans op succes van de zaak, die op procedurele gronden kan worden afgewezen.

Savaresi is optimistischer. “Ik denk dat de rechtbank een slecht figuur slaat als ze deze zaak al in het ontvankelijkheidsstadium verwerpt.”        

Ook Belgische klimaatzaak eindelijk van start 

Het is inmiddels zes jaar geleden dat elf bekende Vlamingen een proces aanspanden tegen de Belgische overheden om hun klimaatbeloftes na te komen. Intussen hebben zich al bijna zestigduizend mede-eisers aangesloten bij de klacht.