FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties, heeft met de marktgegevens van 154 landen berekend wat de verborgen kosten van ons voedsel zijn. Die bedragen maar liefst 10 biljoen dollar per jaar. Kosten die niet op de kassabonnetjes staan en waarvan niemand precies weet wie ze betaalt. (U waarschijnlijk).
De belangrijkste taak van de FAO is de honger in de wereld bestrijden. Dat doet het onder meer door economische berekeningen (op basis van data en modellen) te maken over de stand van zaken in de wereld. In het omvangrijke rapport ‘The State of Food and Agriculture 2023’ berekende het daarom de werkelijke kosten van ons voedsel.
Dit staaltje van ‘truecost accounting’ (TCA) laat de indirecte kosten zien die de economische en maatschappelijke gevolgen zijn van de voedselproductie. TCA is een methodiek die ontwikkeld is om transparant te maken welke invloed de productie van voedsel op de duurzaamheid van het systeem heeft. Er wordt gerekend met schade aan ‘natuurlijk’ en ‘sociaal kapitaal’, kort gezegd wat de natuur en sociale relaties aan waardevols voortbrengen.
Als derde uitbreiding van het klassieke economische begrip ‘kapitaal’ voert de FAO ook ‘gezondheid’ op. Hoe groot is de schade van de agrarische voedselproductie aan de mensheid? Zouden ze daar bij de BBB enig idee van hebben?
Zo staat het in het rapport: “Verborgen kosten zijn onder andere verborgen milieukosten door de uitstoot van broeikasgassen, stikstofemissies, veranderingen in landgebruik en het onttrekken van zoet water; verborgen sociale kosten door ondervoeding en armoede; en verborgen gezondheidskosten door ongezonde voedingspatronen.”
True pricing
Die schade wordt uitgedrukt in geld, en dit toekennen van waarde (‘monetariseren’) heet ‘true pricing’. Door het als geldbedragen af te zetten tegen andere kosten en baten is het mogelijk inzicht te krijgen waar overbodige kosten gemaakt zijn. Daarna kunnen veranderingen in het systeem aangebracht worden. Dat is het idee. Verspilling terugdringen, vervuiling verminderen, eerlijkheid inbrengen, daar gaat dit over.
Beleidsadviezen op basis van TCA moeten leiden tot lagere verborgen kosten. Een belangrijke drempel bij het invoeren van maatregelen (allerlei accijnzen ed.) zijn de huidige hoge voedselprijzen. Als de ‘true costs’ doorberekend worden, zullen de voedselprijzen alleen maar stijgen. De uitdaging is om de verborgen kosten te verminderen, maar de prijzen niet te verhogen.
Duizend miljard aan verborgen kosten
Het FAO-rapport komt tot een onthutsende conclusie: de verborgen kosten in het wereldwijde ‘agrofood’-systeem bedragen minstens 10 biljoen (duizend miljard) dollar. Dat is een 10 met twaalf nullen, een miljoen maal een miljoen. Het is ongeveer 10% van het wereldwijde bruto binnenlands product per jaar. De opstellers van het rapport houden een slag om de arm over de nauwkeurigheid van hun cijfers. Dit omdat de data die zij verzamelden liepen tot en met 2020, ze per land niet allemaal even compleet, betrouwbaar en heterogeen zijn en de cijfers tot en met 2023 extrapolaties zijn.
De eerste verborgen kosten waar je aan denkt bij dit onderwerp zullen wel het gevolg zijn van de milieuschade veroorzaakt door de agrarische sector. Door broeikasgas- en stikstofuitstoot, veranderingen in land- en watergebruik, zoals bodemuitputting, chemische vervuiling, intensieve teelt, verlies van biodiversiteit, al dan niet indirect door de opwarming van de aarde en andere structurele klimaatinvloeden.
In de landbouw wordt immers veel energie gebruikt en niet doorberekend in de winkelprijs van producten. In feite is de agrarische voedselproductie geheel olie- en gasgestookt. Van de kunstmestproductie (zoals door Yara in Zeeuws-Vlaanderen, voorheen de Nederlandse Stikstof Maatschappij; een van de grootste vervuilers in Nederland) tot de dieselmotoren van de trekkers en de vrachtwagens. De elektrificatie van zware werktuigen komt maar moeizaam op gang. Het beeld van de met zonnepanelen bedekte bedrijfsruimten en stallen die stroom leveren voor de machines op het land en de weg is vooralsnog een mooie toekomstfantasie.
Meeste gevolgen voor gezondheid
Maar deze milieukosten belopen ‘slechts’ twintig procent van de totale verborgen kosten. Meer dan zeventig procent van de kosten zijn het gevolg van ongezonde voeding, die ultra processed is en veel vetten en suikers bevat. Dat leidt tot obesitas en zogenaamde niet-overdraagbare ziekten, met als gevolg verlies van arbeidsproductiviteit, vooral in hoog en hoog-midden inkomenslanden. De rest zijn sociale kosten, ten gevolge van armoede, ondervoeding, voedselonzekerheid en werkloosheid.
Het rapport deelt de wereld in in vier welvaartsgroepen: landen met een laag, een laag-midden, een hoog-midden en een hoog inkomen. In tabellen zijn per werelddeel de landen ingedeeld langs de vier welvaartsgroepen en de drie soorten verborgen kosten, milieu, gezondheid en sociaal. Per categorie verschillen de verhoudingen aanzienlijk. In de armste landen zijn vooral de sociale kosten hoog, zorgelijk hoog volgens de FAO. In de rijke landen is de schade aan de gezondheid het hoogst en de sociale het laagst.
Nederland steekt naar verhouding boven bijna alle andere landen uit wat betreft milieuschade (11.762 miljoen dollar, waarvan stikstofschade 7.860 miljoen) en gezondheidsschade door ‘unhealthy dietary paterns’ (38.869 miljoen). Totaal bijna 51 miljard dollar aan verborgen kosten, waarvan dus 12 miljard toegerekend wordt aan de milieuschade die de agrarisch industrie veroorzaakt.
In Nederland is Wageningen Economic Research een pionier geweest op het gebied van TCA. In 2012 werd in opdracht van de overheid het rapport ‘Kosten die de kassabon niet halen – Verborgen kosten van negatieve externe effecten in de voedselketen’ gepresenteerd. In 2011 verschenen de bevindingen van het parlementaire onderzoek van de ‘Klankbordgroep Economische dimensie verduurzaming voedselproductie’.
Onbetaalde rekening
In 2007 publiceerde Milieudefensie de verkenning ‘De onbetaalde rekening van de Nederlandse veeteelt.’ Voor 2000 werden al de eerste studies gedaan naar de verborgen kosten en de ‘externe effecten’ van de varkenshouderij. Enzovoort, aan beleidsadviezen en studies naar ‘externe effecten’ en ‘verborgen kosten’ geen gebrek. Er is al een kwart eeuw aandacht voor dit probleem. Nu hangt de FAO een prijskaartje aan de schade door de agrifood-sector. Misschien een puntje van aandacht bij de kabinetsformatie?
Is er in de Nederlandse detailhandel dan helemaal niets te merken van TCA? Jawel. De biologische supermarkt De Aanzet in Amsterdam is de eerste supermarkt ter wereld die ‘echte prijzen’ rekent. Opgericht in 1981 als coöperatieve biologische en biologisch-dynamische kleinschalige kruidenier is De Aanzet een begrip geworden. En wordt apart vermeld in de ‘quick scan’ van de WUR uit 2020 ‘True cost accounting in Nederland’, waarin ook andere ‘true cost’-initiatieven worden genoemd. Veel zijn het er niet. De Aanzet, what’s in a name.
Blijf op de hoogte met de nieuwsbrief. Meld je hier aan.
( Je kunt ons ook steunen door lid te worden of te doneren )
