De grootste vervuilers laten beslissen over de prijs van CO2 is hetzelfde als notoire snelheidsovertreders de maximumsnelheid, het aantal flitspalen en de hoogte van de boetes laten meebepalen. Een kind weet dat zoiets niet gaat werken. Toch is dat de opzet van het Klimaatakkoord.
Het is nog steeds een ontwerp voor een akkoord en het moet nog worden doorgerekend. We weten dus nog niet eens of de voorgestelde maatregelen ook tot het noodzakelijke resultaat gaan leiden. Maar dat zijn slechts technische details.
Veel belangrijker is het draagvlak. Dat wordt in het ontwerp ook onderkend. Maar vooralsnog is dat draagvlak ver te zoeken. De belangrijkste oorzaak daarvoor is de industrie, de grootste vervuiler van het land, die pertinent weigert om de meest effectieve maatregel om de emissies van broeikasgassen terug te brengen, namelijk een serieuze prijs op CO2, te accepteren. Zelfs de hoeder van ons financiële systeem, de Nederlandsche Bank, is daarvan overtuigd. Maar de industrie lapt vooralsnog de wensen van de samenleving en van gewichtige instituten gewoon aan haar laars. En de club van Rutte legt haar geen strobreed in de weg.
Wie zich er tegen verzet om de klimaatrekening vrijwel volledig bij de burger neer te leggen kreeg regelmatig als tegenargument te horen dat je inkomenspolitiek niet met klimaatpolitiek moet verwarren. Datzelfde argument kun je natuurlijk ook aanvoeren tegen handelspolitiek, innovatiebeleid of gezondheidszorg. Alleen is onder aan de streep de burger bij elke ontwikkeling weer opnieuw aan de beurt: zijn kosten stijgen zo snel dat zijn ogenschijnlijke inkomensgroei teniet wordt gedaan door lastenstijgingen. Zo is het besteedbaar inkomen van burgers de laatste 40 jaar niet gestegen, terwijl het bedrijfsleven volop casht. Met dank aan haar Haagse handlangers.
CO2 al bijna 30 jaar niet gedaald
Saillant detail: de CO2 uitstoot daartegenover is sinds 1990 niet gedaald, terwijl daar toch een hele serie afspraken over zijn gemaakt en miljarden subsidies aan zijn uitgegeven (die voor het grootste deel niet aan klimaatmaatregelen zijn besteed….)
Tot nu toe was het nog zo dat de lastenstijgingen het inkomen van burgers in elk geval niet in absolute zin lieten dalen. Maar met de klimaatkosten die er aankomen wordt dat wel anders. Het wordt aardig verpakt, maar als je vooruitzichten en ervaringen met elkaar combineert is het toekomstbeeld grimmig.
Vooral de huishoudens moeten snel van het gas af worden geholpen. Huurders zijn daarvoor afhankelijk van hun huisbazen. Dat kunnen particulieren zijn of corporaties. Particuliere verhuurders zullen de kosten linea recta doorberekenen aan hun huurders, hun enige doelstelling is ten slotte geld verdienen met onroerend goed.
Als de stroomprijs stijgt
Corporaties stellen gelijkblijvende lasten in het vooruitzicht op basis van financiering uit de kostenbesparing op energieverbruik. Dat klinkt mooi, maar dat werkt alleen als de uiteindelijke kosten ook overeenkomen met de begroting. En dat zou, bij zo’n megaproject als dit, in dit land een unicum zijn. Alleen al bij het aanleggen van een metrolijntje worden zowel tijdplanning als kostenbegrotingen met dubbele cijfers overschreden. De meeste corporaties zullen in dat scenario geen andere keus hebben dan hun huurders aan te spreken, omdat het hen aan financiële speelruimte ontbreekt.
Wie een eigen woning heeft mag zijn spaargeld aanspreken of een (extra) lening afsluiten. Die investering moet hij zelf zien terug te verdienen. Maar dat moet uit de besparing op gas, terwijl zijn behoefte aan stroom juist toeneemt. Niet alleen voor de warmtepomp of de boiler, maar ook voor de elektrische auto waar hij in wordt geduwd. Ook zijn begroting is gebaseerd op een prognose, die zeer kan afwijken van de werkelijkheid. Want wat gebeurt er als de elektriciteitsprijs omhoogschiet door gebrek aan opwekcapaciteit? Hoe onwaarschijnlijk is het dat ergens in Europa een stel oude kernreactoren uitvallen terwijl we tegelijk kolencentrales sluiten en de vraag naar stroom alleen maar opjagen?
Duurdere projecten
En dan is er nog de marktwerking. Hoe staat het met de capaciteit om al dat werk te verzetten? U begrijpt het al: oplopende wachttijden en stijgende prijzen zijn een reëel vooruitzicht, want er zijn nauwelijks alternatieven voorhanden (behalve wellicht een Roemeense of Bulgaarse installateur) en arbeidskrachten worden schaars. Het bedrijfsleven loopt binnen op de groene groei.
Wie de rekening van de energietransitie bij de burger neerlegt speelt met vuur. Klimaatbeleid wordt dan vanzelf inkomenspolitiek. In Frankrijk hebben de Gele Hesjes een eerste schot voor de boeg gegeven. Veel Fransen zitten aan de grens van wat hun inkomen nog kan hebben. Ze zijn vaak afhankelijk van hun oude dieseltje omdat de afstanden op het platteland groot en de voorzieningen weggehaald zijn en openbaar vervoer veelal afwezig is. Voor elektrische auto’s is er geen geld en ook geen infrastructuur. De accijnsverhoging was voor veel mensen dan ook een voelbaar gat in hun huishoudbegroting.
Einde in zicht
In Nederland lijken de omstandigheden wat vriendelijker maar ook hier komt het einde van de rek in zicht. Dat is deels minder duidelijk omdat in ons land mensen aan de onderkant van de samenleving meestal geen machtsmiddel hebben, want geen werk dat kan worden neergelegd. Maar als zich maar een deel van bovenstaand scenario ontvouwt raakt het al snel wel de werkende middenklasse, die haar inkomen ziet wegsmelten als poolijs. Die zal dan ook geen moment aarzelen om in gele hesjes het land stil te leggen.
Het is dus inderdaad geen goed idee om over de rug van klimaatbeleid inkomenspolitiek te bedrijven. Dat voorkom je alleen maar als je de vervuiler dwingt om te betalen. Dat kan ook zonder akkoord door het opleggen van maatregelen aan de industrie. Maar met een lachende buikspreekpop als regeringsleider is dat niet waarschijnlijk.
Peter van Vliet