Op 2 november was ik op het BT Event over de Next Economy op Lelystad Airport. Mensen uit het bedrijfsleven, de overheid, scholen en ngo’s discussieerden daar over ‘de economie van morgen’. Ik was er omdat we met nog 18 andere instellingen waren genomineerd voor de beste Circulaire Werklocatie van Nederland. Een reden om dit event te bezoeken.

De hoofdspreker van het symposium was Jan Rotmans, de bekende hoogleraar transitiekunde uit Rotterdam. Interessant! Wat Rotmans kan, is praten. Aanstekelijk praten. Naar hem luisteren biedt je bijna geen escape, zo logisch is de opbouw van het verhaal. Bijna dwingend zijn zijn oproepen om toch vooral zonnepanelen te installeren en méé te doen met de economie van morgen.

Zoals in de 19e eeuw de strijders tegen de machines het verloren, zo zullen de huidige strijders tegen robotisering het verliezen. Als (enige) concrete voorbeelden van die nieuwe economie noemt hij voortdurend Uber en Airbnb. Niet omdat hij die bedrijven nou zo leuk vindt, integendeel, maar het verdienmodel erachter.

Deze aanpak zal zich doorzetten door de hele samenleving. Binnen 3 jaar zullen we een Uber Zorg hebben bijvoorbeeld. Uber is groot in transport zonder een auto te bezitten, Airbnb is groot zonder een hotel te bezitten. Zo zal de zorginstelling van de toekomst nog maar voor maximaal 20% aan zorg doen.

En zit je in vastgoed? Och arme, je bent verloren. En de Hollandse land- en tuinbouw is sowieso ten dode opgeschreven. De Chinezen zien ons als niet meer dan een regio, die nog niet weet samen te werken ook. Niet voor niets duikelde de Rotterdamse haven van plek 1 naar 7, in de lijst omgeven door Chinese havens. Rotterdam is alleen te redden door er een biomassa-locatie van te maken, en de Hollandse landbouw door over te schakelen op nicheproducten als zilte groenten, zeewier en algen.

Rafelrandjes

Ik dacht altijd dat Rotmans een verlicht denker is, met oog voor mens en milieu. Maar in zijn hele verhaal kwam de mens eigenlijk niet voor. Tussen neus en lippen door vertelde hij dat de door hem geschetste transitie niet makkelijk zou uitpakken voor de lagere en middenklassen. Daar zeg je me wat!

Dat wil zeggen dat zijn gedroomde paradijs dus in eerste instantie voorbij zal gaan aan het grootste deel van de mensheid. En zijn die Chinezen, als spits in zijn kapitalistisch model dan al zo circulair dat we ons moeten haasten ze bij te benen? Of rust hun macht simpelweg op ouderwetse kapitalistische wetmatigheden?

En zo begint het verhaal meer rafelrandjes te vertonen naarmate het verder bij me binnenkomt. Zijn ‘groen’ en ‘milieu’ en ‘circulair’ zijn begrippen die louter fungeren als potentiele winstmakers in een verder niet wezenlijk aangepast systeem. Zijn voorspelling dat de Nieuwe Economie meer en meer kleinschalig zal zijn, gebaseerd op lokale netwerken van consumenten en producenten klinkt als een gotspe in een tijd waarin we meer dan ooit in handen zijn gevallen van multinationale bedrijven, banken en overheden. En niets wijst er op dat dat aan het overgaan is.

Rotmans biedt geen alternatief (“de verandering van een tijdperk”) maar slechts een verfijning van het bestaande kapitalistische systeem. Zoals Uber dat is, en Airbnb. Met zijn opmerking dat het voor de lagere en middenklassen wel moeilijk zal worden, bewijst hij volledig in de pas te lopen van het huidige kapitalisme: concentratie van macht en rijkdom bij een steeds kleiner wordende elite.

Beleidsmakers

Met zijn verhaal zet hij veel mensen op het verkeerde been. De meest vergaande consequenties heeft dit als invloedrijke beleidsmakers op hun manier met dit gedachtegoed aan de haal gaan en, zoals in de conferentie gebeurde, gaan pleiten voor industrieterreinen in het centrum van de steden en geld gaan vrijmaken, gemeenschapsgeld, voor volledig onnodige productiesystemen van groenten in voedselbossen, oude kantoren, op daken en op drijvende vlotten. Speeltjes voor dromers en subsidiegeile onderzoekers.

God en de mammon

Rotmans bewijst lippendienst aan progressieve thema’s maar is verder niet anders dan een profeet die van zijn kansel ons aanmoedigt toch vooral mee te doen, mee te doen met het zich steeds verder ontwikkelende kapitalisme. Hij begrijpt als geen ander de wetmatigheden daarvan en leert ons de nieuwe vormen en gedachten ervan ons eigen te maken. En dan ijskoud praten over een ‘alternatief’ en zelfs het woord ‘revolutie’ gebruiken als hij de toekomst beschrijft als een Nieuwe Economie waarin ‘alle’ mensen het beter zullen hebben.

Nee meneer Rotmans, je kunt niet God dienen én de mammon. Jouw keuze is impliciet die voor het geld, de machtigen en de rijken. Wil je echts iets betekenen voor die lagere en middenklassen, toch ook deel van ‘iedereen’ dan worden er andere keuzes van je verwacht. Je voert Marx op als de denker van de 19e eeuw, en Piketty als die van de 21 eeuw. Vergeet dan niet dat Marx aan de basis stond van 150 jaar harde strijd die de positie van de lagere en middenklassen in de oude economie nog enigszins draagbaar maakte. Jouw keuze zou nu, voor mijn part op basis van Piketty, opnieuw moeten liggen bij de lagere en middenklassen die in jouw Nieuwe Economie het onderspit dreigen te delven.

Gert Jan Jansen
Eigenaar Hof van Twello