Namens vijf ministeries vroeg minister Schouten in 2020 aan het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) een ‘reflectie’ te maken over een halvering van de Nederlandse consumptie-voetafdruk. De aanleiding was dat het VN-panel voor biodiversiteit (IPBES) dringend oproept tot het veranderen van de huidige manier van consumeren en produceren, om zo vooral het wereldwijde ernstige verlies aan biodiversiteit tegen te gaan.
Eerlijk Aarde-aandeel
Het Kabinet heeft als reactie op de dringende IPBES-oproep het streefdoel geformuleerd om de mondiale Ecologische Voetafdruk van de Nederlandse consumptie te halveren in 2050.
Zowel het Platform Duurzame en Solidaire Economie (PDSE) als de Werkgroep Voetafdruk Nederland (WVN) vinden 2050 veel te laat. Omdat het, naast de urgente problemen van de biodiversiteit en het klimaat, ook over mondiale rechtvaardigheid gaat, zou de halvering al voor 2030 bereikt moeten zijn. Halvering is namelijk nog lang niet voldoende; de Nederlandse mondiale Voetafdruk moet ongeveer 70% kleiner worden om van een Eerlijk Aarde-aandeel te kunnen spreken.
Veel breder
De gevraagd ‘reflectie’ van het PBL is dit voorjaar verschenen in de vorm van een Notitie met als titel ‘Halveren van de Nederlandse Voetafdruk’. Op de ambitie reflecterend, concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving dat er een integrale benadering nodig is vanuit de transities voor voedsel, energie en grondstoffen. Maar het is in feite nog veel breder, veel breder dan alleen ‘consumptie’; het betreft bijvoorbeeld ook onze grote ‘basis-voetafdruk’ voor alle infrastructuur, het leger, het hele onderwijs, en ook het bestuur op alle niveaus, met hun gebouwen en activiteiten. Bovendien valt de biodiversiteitsschade van de productie voor alles wat wij importeren ook onder onze verantwoordelijkheid, zoals bijv. de bloemen die we invliegen uit Afrikaanse landen en de soja die we uit Brazilië importeren voor onze gigantische veestapel. De producten die we exporteren komen bij de voetafdruk van de kopers.
Ware oorzaken
De PBL-notitie is de tweede publicatie van het PBL over de voetafdruk. Op de eerste nota in 2012 werd vanuit de WVN vrij veel kritiek geleverd. Nu wordt het model wel wat beter beschreven, maar bijvoorbeeld de ernstige mondiale gevolgen van de overshoot voor de biodiversiteit worden niet onderkend, en ook de relatie met de mensenrechten wordt niet gelegd. Er zijn wel enkele nieuwe voetafdrukken in beeld gebracht, zoals de water- en materialen-voetafdruk. Zeer opmerkelijk is dat de ware oorzaken van de biodiversiteitsverliezen niet goed worden geanalyseerd. Met name de algehele vervuiling door (micro)plastics, stikstof, de plastic soep en het gebruik van de vele gifstoffen, zoals in de landbouw, worden zelfs niet genoemd.
Mondiale hectares
Wereldwijd wordt het model van de Ecologische Voetafdruk nu gebruikt, bijv. door landen, steden, de Europese Unie en door ook het IPBES. Het is opmerkelijk dat uitgerekend het PBL het belang van het model relativeert, maar bijvoorbeeld de materialen-voetafdruk wel wordt omarmd, terwijl dat model veel minder goed is uitgewerkt. Daar zouden enkele redenen voor kunnen zijn. Een is dat bij de Ecologische Voetafdruk met ‘mondiale hectares’ wordt gerekend, met gewogen gemiddelden van de opbrengsten van diverse gronden. Omdat wij relatief zeer productieve gronden hebben, tellen die voor meer ‘mondiale hectares’, ongeveer een factor 3 meer! Dus het lijkt slim met ‘echte hectares’ te rekenen, zodat het minder opvalt hoeveel ‘grond-capaciteit’ wij in het totaal van de Aarde gebruiken. Een tweede reden kan de publicatie zijn van het advies van de VROM-Raad over het model van de Ecologische Voetafdruk in 1999. Bij de discussie destijds over het concept werden, mede door ondergetekende, gemotiveerd enkele cruciale veranderingen voorgesteld. Daar werd echter niets mee gedaan! Zo kwamen er in het document duidelijk vooringenomen interpretaties en standpunten terecht, die treurig genoeg nu nog kunnen doorwerken.
De hele keten
Vanuit het Global Footprint Network (GFN) is er ook kritiek geuit op de notitie. Het betreft enkele punten die hierboven reeds zijn genoemd, maar ook de conclusie destijds in het VROM-Raad-advies dat de ecologische voetafdruk een bruikbaar concept is voor bewustwording maar minder geschikt voor gebruik in beleid. Die conclusie wordt in de PBL-notitie zelfs nog in een vette kop herhaald. Dit terwijl het model intussen wereldwijd wordt toegepast voor beleid, door overheden, bedrijven en instellingen. Bijvoorbeeld de berekening met de voetafdruk van de hele keten van producten en diensten tot ver over de grenzen heen, wordt nu algemeen toegepast in het Europese klimaatbeleid. Er is gelukkig ook een mailwisseling tussen het PBL en het GFN op gang gekomen, die hopelijk spoedig aan effectief beleid zal bijdragen. Want daar gaat het uiteindelijk om!
Jan Juffermans, actief voor het Platform DSE en de Werkgroep Voetafdruk Nederland
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op de site www.platformDSE.org van het Platform Duurzame en Solidaire Economie.
De notitie ‘Halveren van de Nederlandse Voetafdruk’ van het PBL is hier te vinden.
Lees ook: PBL licht voerafdrukken door
