Het groeidossier 10: Crash of zachte landing?
Dezer dagen kwam ik een artikel tegen van Miriam de Rijk in De Groene Amsterdammer (19 november j.l.) waarin ze het failliet van het huidige werkloosheidsbeleid van de overheid aantoont. Ze noemt daarentegen twee maatregelen die aanzienlijk effectiever zouden zijn. Een daarvan (arbeidstijdverkorting) heb ik in het vijfde deel van deze serie genoemd, maar een ander heb ik daar totaal over het hoofd gezien. Het is het scheppen van overheidsbanen in de sectoren waarin op een heel onprettige manier bezuinigd is: zorg, onderwijs, sociale dienstverlening, onderhoud aan de infrastructuur. Dit kan geschieden zonder toename van het overheidstekort, namelijk door de belastingen te verhogen of niet te verlagen (direct en indirect - met name inkomstenbelasting en ecotax). Het argument dat dit de groei zou afremmen is - helaas - ten dele onjuist, want wat er door belastingheffing aan consumptiekracht afgaat komt er weer bij door de toenemende bestedingsmogelijkheden van de overheid en de nieuwe werkenden. Onderzoek wijst uit dat minstens 60% van de bevolking onder deze voorwaarden niet tegen een belastingverhoging is. Lees het boek van Miriam de Rijk, dat net is uitgekomen (51 mythes over wat goed zou zijn voor de economie).
Zo langzamerhand kom ik aan het einde van deze serie over economische groei. Maar voor dat ik tot een conclusie kom wil ik eerst nog ingaan op twee aspecten van de eerbied waarover ik het in het artikel van vorige week heb gehad. Te weten: Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste en Weten dat mijn medemensen mijn broeders en zusters zijn: broederlijke en zusterlijke liefde.
Om met het laatste te beginnen: dat is de basis van compassie: medeleven met onze medemensen. Zonder compassie kan de ideale samenleving, waar ik het vorige keer over had, niet tot stand komen. Compassie vloeit voort uit het oude Christelijke ideaal van naastenliefde: niet alleen je naaste maar ook je vijanden liefhebben. Maar helaas is liefde niet iets waartoe je zonder meer kunt besluiten. Maar liefde valt wel te leren. Je kunt oefenen op jezelf, te beginnen met die dingen van jezelf te omarmen waar je eigenlijk niet blij mee bent. Zoals een liefhebbende ouder van zijn of haar kind kan houden, ook al doet het iets of heeft het eigenschappen waar die ouder moeite mee heeft. Ook kun je liefde oefenen door solidariteit en dienstbaarheid. In mijn boek 'Op weg naar jezelf . . .' ga ik hier verder op in. Het is waard er voor te gaan, want zoals Krishnamurti zegt: "Als u geen liefde bezit - niet in kleine druppels maar in overvloed - als u er niet vol van bent - dan zal er onheil over de wereld komen." Dat zien we al gebeuren.
Dan iets over Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste. Met de secularisering van onze samenleving zijn wij mensen verweesd geworden. De instituties uit het tijdperk van de verzuiling hebben aan belang ingeboet. We voelen ons niet meer veilig en geborgen. Onze zekerheden zijn weggevallen en twijfel aan alles is de norm geworden. Dat heeft een grote vrijheid geschapen, maar de prijs daarvoor is angst en een extreme behoefte aan veiligheid. Met het verdwijnen van het geloof is de onzekerheid over wat er na onze dood gaat gebeuren, en daarmee de angst voor de dood, toegenomen. Als reactie daarop hechten velen van onze broeders en zusters aan hun materiële bezit, of zoeken hun heil bij populistische volksmenners die schijnzekerheden prediken, of bij fundamentalisme en extremisme.
Onder deze condities is het bijzonder moeilijk voor politieke partijen en hun politici om andere doelen dan economische groei centraal te stellen. Wat we als samenleving nodig hebben is wijsheid en een nieuwe spiritualiteit: spirituele ontwikkeling in plaats van materiële groei van de welvaart. Gelukkig zijn er in toenemende mate mogelijkheden voor spirituele ontwikkeling voorhanden. Ik denk aan de vele Oosters geïnspireerde trainingen en cursussen (yoga, tai chi, meditatie), aan evangelische geloofsgemeenschappen en aan de transpersoonlijke psychologie. Het taboe op spreken over BDE's (Bijna Doods Ervaringen) neemt af, mede dankzij het werk van Pim van Lommel. “There are more things between heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy" (Shakespeare, Hamlet). Vele boeken en film getuigen daarvan. Tegelijkertijd is er een grote weerstand vanuit sceptische hoek tegen alles wat je niet zintuigelijk kunt waarnemen en meten.
Zonder spirituele verdieping zal er van vrijwillige vermindering van de op het BBP gebaseerde groei weinig terecht komen. Dan zullen we ingehaald worden door de ontwikkelingen vanuit de buitenwereld, en zal de economie crashen en kunnen we een zachte landing vergeten. We zullen zien, maar wanneer?
Erik van Praag
Lees Groeidossier deel 9
Lees Groeidossier deel 8
Lees Groeidossier deel 7
Lees Groeidossier deel 6
Lees Groeidossier deel 5
Lees Groeidossier deel 4
Lees Groeidossier deel 3
Lees Groeidossier deel 1-2
Meer artikelen uit de categorie: Inzicht
Alvast bedankt - en blijf gezond!
Aa AVE: U leeft kennelijk in een andere wereld dan ik. Ik heb dan ook niet de illusie dat ik u kan overtuigen. Ik schrijf deze reactie dan ook voornamelijk voor de overige lezers van Duurzaamnieuws.
Het is u kennelijk ontgaan dat de wereld in snel tempo opwarmt, dat dit het gevolg is van de menselijke productie en consumptie, en dat de klimaatconferentie in Parijs daar niet veel aan zal veranderen. De catastrofale gevolgen daarvan zijn u evenmin bekend – of het kan u niet schelen – dat zou ook kunnen.
Wat betreft mijn pleidooi voor spiritualiteit betreft: het zou goed zijn als we het Liicht, dat eeuwenlang in Westerse en Oosterse culturen centraal heeft gestaan, maar dat in onze tijd helaas versluierd is geraakt, weer meer in onze samenleving zouden toelaten. In mijn blog van komende week ga ik daar, bij wijze van Kerstboodschap, verder op in (www.erikvanpraag.nl)
In het eerste deel wordt de stelling: economische groei, gemeten adhv BBP is schadelijk. Op geen enkele wijze is in dat deel, noch in enig ander deel deze stelling onderbouwd. BBP is een maatstaf voor materiele welvaart van een land. Het is duidelijk, dat 1 maatstaf alleen onvoldoende is om welvaart te meten. Maar dat groei in materiele zin schadelijk zou zijn is onzin. In dit deel wordt gesuggereerd, dat de vlucht in het spirituele een oplossing kan zijn. Ook gewoon onzin. Het streven naar materiele rijkdom is niet alleen van deze tijd, doch millennia lang een menselijke trek. Loterijen leven daarvan. Overigens, als je toch religieus wilt zijn, lees dan het boek Prediker uit de bijbel: “het is alles ijdelheid”.
Aan Ecologisch econoom: Eerlijk gezegd begrijp ik uw commentaar niet zo goed. Naar aanleiding van uw reactie het ik het artikel van Norgaard gelezen. Inderdaad een goed artikel. Maar volgens mij betoogt hij met andere woorden precies hetzelfde als ik: een morele omwenteling. Waar ik het woord ‘compassie’ gebruik noemt hij het woord ‘care’. Wat wij beiden niet aandragen is een ‘oplossing’, want die is er niet; er is alleen een andere weg die we in kunnen slaan. Overigens pleit ik niet voor een nieuwe godsdienst, maar voor wijsheid en een nieuwe spiritualiteit, en dat is heel iets anders. Het is de ontwikkeling van een nieuw bewustzijnsniveau. Ons beperken tot alleen maar menatae kennis is precies wat ons in moeilijkheden heeft gebracht.
Ik deel uw analyse maar ben het volstrekt oneens met de oplossing. Waarom zouden we de ene religie (de kerk van het economisme) voor een andere religie vervangen? Vooruitgang zit juist in ons vermogen om geloof los te laten voor kennis. We geloven niet langer in de platte wereld omdat we weten dat die rond is. We geloven niet langer in sinterklaas omdat we weten dat het een toneelstukje is. Zo kunnen we best ophouden met het geloven in economische groei omdat we weten dat het een collectief kankergezwel is. Ik zie nu al uit naar de ademruimte die het loslaten van dit hartnekkige en dogmatische geloof de maatschappij oplevert.
Ik ben deels zo fel omdat ik zojuist een uitstekend essay van Richard Norgaard over de “Church of economism and its discontents” heb gelezen. deze verschijnt binnenkort op de site van het great transition initiative en ik raad u sterk aan het te lezen en uw positie ten opzichte van economische groei en geloof.