Het wereldwijd nemen van ingrijpende lockdown maatregelen tijdens de Corona pandemie lijkt te hebben aangetoond dat de mensheid niet altijd voor geld kiest. Gezondheid gaat vóór alles, horen we Rutte zeggen. Natuurlijk zijn er ook tegenstrevers zoals Trump en Bolsonaro, maar die krijgen dan ook veel kritiek. Toch durf ik vraagtekens te zetten bij deze keus.
Die keus tussen gezondheid en economie maakten we namelijk helemaal niet na ethisch, moreel of verstandelijke afwegingen, maar gewoon uit pure doodsangst. Angst is een natuurlijke intuïtieve reactie op gevaar. Het is sterker naarmate het gevaar, zowel in plaats als tijd, dichterbij is en dus nog extra hevig als het snel dichterbij komt. Gevaren die in de verre toekomst spelen of gevaren waar we aan gewend zijn, boezemen weinig angst in. Dat geldt ook voor gevaren die we denken te kunnen beheersen en voor gevaren waarvoor de kans dat ze ons treffen klein is. In de risicoberekeningen door veiligheidsexperts speelt die kans een grote rol, maar gewone mensen maken die berekeningen niet en reageren intuïtief. Die intuïtieve reacties sporen vaak helemaal niet met de berekende kansen. Voor de Corona pandemie gelden haast alle angstversterkende factoren en bovendien treedt er een soort paniek of massahysterie op door de enorme publiciteit en het aanstekelijke effect van “met z’n allen”.
Wegkijken
Zelfs bij de meest angstaanjagende gebeurtenissen is er altijd toch een bevolkingsdeel dat wegkijkt. Dat kan door te ontkennen, door te bagatelliseren of door te denken dat het alleen de kneusjes zal treffen. Men haalt de schouders op en wacht af. Tegelijkertijd is er ook een ander bevolkingsdeel dat precies andersom reageert. Zij raken in paniek, gaan de zaak overdrijven, ontwikkelen doemscenario’s en willen daadkrachtig de zaak de kop indrukken. Die tweespalt in reacties is tussen de doemdenkers en de wegkijkers is kenmerkend voor bijna iedere volksangst en beide reacties werken op elkaar in als een rode lap op een stier, de ergernis en de verwijten zijn dan ook geheel wederzijds. Het compromis resulteert in veel gevallen tot een te late en te halfslachtige reactie. Dat geldt voor veel landen ook voor de reactie op Corona. Slechts enkele landen reageerden snel en rigoureus, enkele landen reageerden nauwelijks maar de meeste probeerden zowel de kool als de geit te sparen. Daardoor stagneert de economie langer dan nodig en loopt het aantal besmettingen toch nog verder op.
Onze reacties worden nog wat ingewikkelder als er niet één maar twee gevaren dreigen. Dat Corona de kop op stak terwijl de klimaatbeweging met Greta als boegbeeld net een beetje op gang was gekomen, betekende dat we aan twee verschillende angstige situaties tegelijk het hoofd moesten bieden. Uit tal van onderzoeken is gebleken dat we dat eigenlijk niet goed kunnen en daarom maken we een keus. Omdat de opwarming van de aarde voor velen nog vèr weg lijkt, dus pas na 2050 en in veler perceptie slechts aan de andere kant van de wereld overlast zal geven, is de angst ervoor niet zo sterk. Meer iets voor geleerden die het onderling ook niet met elkaar eens zijn en dus niet echt om wakker van te liggen, denkt men. Bij sommigen ontbreekt die angst zelfs volledig of valt het hele probleem nog te ontkennen. En als ontkennen niet meer kan, denken we met moderne technologie het duurzame energievarkentje wel even te kunnen wassen. Het klimaatgevaar is gekenmerkt door diverse factoren die de angst ervoor juist verzwakken. Dus, met Corona voor de deur, nu even niet zeuren over klimaat.
Vind jij goede en onafhankelijke informatie over een duurzame en klimaatveilige toekomst belangrijk? En helpt Duurzaamnieuws.nl je daarmee? Help ons dan als ondersteunend lid. Dank je wel.
Liever eerst een tijdje volgen? Meld je dan aan voor de gratis nieuwsbrief.
Het feest kan doorgaan
Die keus als reactie op twee ongelijke angsten is begrijpelijk maar toch zeer onverstandig omdat het klimaatprobleem vele malen ernstiger is. Met een miljoen of met tien miljoen doden door Corona (de stand is nu ruim 600.000 wereldwijd ), sterft de mensheid niet uit. De groei van de wereldbevolking wordt er nauwelijks door verminderd en ook al zou dit zo zijn, is een iets kleinere wereldbevolking altijd nog beter dan een nog grotere. De moderne biowetenschap kan ons binnen een jaar of hooguit twee jaar meerdere vaccins leveren en het feest kan weer door.
Het aantal doden wereldwijd door gebruik van fossiele energie is nu al zeven miljoen per jaar evenals het aantal verkeersslachtoffers en het aantal sterfgevallen door roken. Samen 21 miljoen. Als het klimaat echter op hol slaat naar een gemiddelde opwarming van 3, 4 of 5 graden is de mensheid in zijn geheel verloren. De gedachte dat de technologie ons wel zal redden is niet terecht. De technologie kan weliswaar tot veel en zelfs spectaculaire verduurzaming leiden, maar dan moet het huidige systeem wel helemaal op z’n kop. Dat geldt niet alleen voor de obsolete technologie met fossiele brandstoffen, maar ook voor het economische systeem en ons consumptiepatroon. Dat kan in theorie wel, maar in de praktijk gaat het langzaam en zoals het er naar uitziet te langzaam. Een volledig klimaatneutrale samenleving vóór 2050 is dan ook niet alleen een illusie maar zelfs als dat lukt, zal het naar alle waarschijnlijkheid te laat zijn.
Angstversterkers
Terwijl we als gevolg van intuïtieve angstversterkende en angstverzwakkende factoren de verkeerde keuzes maken, dient zich het volgende gevaar aan. De teloorgang van de groei-economie als gevolg van de te late, te onvolledige en daardoor te langdurige Corona lockdown dreigt tot een ongeëvenaarde recessie te leiden. Sterk oplopende werkloosheid, teruglopende investeringen, toenemende ongelijkheid en muiterij gaan alles overheersen. Angst grijpt wederom om zich heen. Kunnen onze regeringen, economen en bedrijven drie angstwekkende gevaren tegelijk het hoofd bieden? Ik denk het niet. Hoe dat dan wel gaat, illustreert een sporter die op het punt staat te gaan verliezen. De biljarter gaat harder stoten met een averechts effect, de voetballer gaat wild om zich heen trappen of schiet bij een strafschop naast het doel, de turner valt van de rekstok en de judoka wordt verrast met een overnametechniek, waardoor hij het “ippon” van de scheids hoort.
Zo proberen onze regeringen en bedrijven ook de economie te redden door onmundig veel geld te pompen in alles wat verlies maakt. Steun voor de noodlijdende olie- en gassector, steun voor de automobielfabrieken, steun voor de luchtvaart en steun voor de grootschalige onduurzame landbouw en veeteelt. De miljarden, nee biljoenen die daarvoor nodig zijn worden op miraculeuze wijze door centrale banken tevoorschijn getoverd of geleend van de toekomst en in bodemloze putten gepompt.
Kan het anders dan? In theorie zeker. Alle investeringen in de fossiele energiesector en de obsolete technologie die daar aan vast zit, zouden we zo snel mogelijk moeten stoppen en volle kracht geld pompen in verduurzaming. Stoppen met onnodig veel vlees en zuivel consumeren, stoppen met soja en palmolie ten koste van de longen der aarde en de vrijgekomen arealen weer met bomen volplanten. Stoppen met kunstmest. Geen torenhoge subsidies voor de verkeerde landbouw. Geen steunfondsen om werkloze boeren en arbeiders thuis te laten zitten, maar omscholen en aan het werk zetten. Klimaatneutrale huizen en steden bouwen, tot 1000 km afstand geen vliegtuigen maar snelle treinverbindingen, elektriciteitskabels rondom de wereld zo dik als rioolbuizen, woestijnen vol met windturbines en zonneparken, waterstof als buffer in ondergrondse zoutkoepels. Alle personenauto’s met een stekker. Schepen, vliegtuigen en vrachtauto’s op biobrandstof uit waterstof en CO2 of op ammoniak uit groene waterstof. Ik kan nog wel even doorgaan, maar dergelijke scenario’s zijn al volledig uitgewerkt en doorgerekend door mensen die er verstand van hebben. Het kan allemaal. In sterk verslapte versie worden ze als “New green deal” aan de politici en de industrie voorgespiegeld. Helaas zijn er zelfs voor de meest gematigde plannen bezwaarmakers waar we iets mee moeten. Bezwaren tegen verandering omdat men bang is voor verandering en angst heeft om welvaart te verliezen. Het is de vierde angstaanjager en de kans dat we daar wel met verstand in plaats van met intuïtie op reageren is nog kleiner dan bij de eerdere gevaren.
Geen enkel zinnig besluit
Daarom kan het alleen slagen al we elk protest en bezwaar tegen dergelijke plannen, omdat men het niet mooi of niet leuk vindt, alleen juridisch ontvankelijk verklaren als voldaan wordt aan een setje voorwaarden. Als de bezwaarmakers afstand doen van hun auto, koelkast, vrieskist, TV, CV ketel, en i-phone. Ze mogen ook niet vliegen, dienen zich voornamelijk vegetarisch te voeden en zich slechts bescheiden voort te planten. Een simpel setje voorwaarden dat je op een lijstje kunt afvinken en waar geen rechtbank of notaris aan te pas hoeft te komen.
Het probleem zit hem niet in de techniek of het geld, maar in dat setje voorwaarden om bezwaar te mogen maken. Dat lijstje bestaat niet want men pikt dit niet, dus gaan we elkaar tegenwerken. De klimaat-doemdenkers tegen de klimaat-ontkenners in gepolariseerde partijstelsels zoals in de VS of met de tientallen harrewarrende partijen en protestgroepen in ons land of 27 landen en 700 parlementariërs in Europa, waardoor we geen enkel zinnig besluit meer kunnen nemen.
Han Blok