De wintersterfte onder honingbijen was het hoogst sinds jaren. Dat blijkt uit resultaten van Wageningen Universiteit & Research (WUR). Maar liefst 25,6% van de Nederlandse bijenvolken heeft de winter van 2022/2023 niet overleefd. Dat is een gemiddeld cijfer: de door imkers gerapporteerde sterfte loopt zeer uiteen van 0% (geen verlies) tot 100% (alles verloren). Ook geografisch worden grote verschillen in verlies waargenomen.
Belangrijke genoemde oorzaken zijn de parasiet Varroamijt en de afwezigheid van voldoende voer (nectar en stuifmeel) in het volk.
Op dit moment is WUR bezig met het verder analyseren van de enquêtegegevens. De data uit deze analyse kan antwoorden bieden op de vraag hoe bijensterfte kan worden tegengegaan. De resultaten worden later dit jaar verwacht.
Kennis over bijenhouden
Ondanks dat er vele factoren van invloed zijn op de gezondheid van een bijenvolk, is het in enkele gevallen onvermijdelijk dat een bijenvolk ten onder gaat. Belangrijk hierbij is wel dat de bijenhouder voldoende kennis moet hebben van de gezondheid van zijn of haar bijen en het drachtgebied rondom de bijenstal om de situatie nu en in de toekomst te verbeteren. Daarom roept de Nederlandse Bijenhoudersvereniging (NBV) imkers op om cursussen en nascholingsdagen te volgen en zich te blijven verdiepen in de actuele ontwikkelingen.
Te weinig voedsel
Een tekort aan voedsel is in het algemeen een belangrijke reden van wintersterfte onder honingbijen en bijen. Onvoldoende voedsel in de winter geeft problemen voor de kwaliteit van de larven en jonge bijen en de energievoorziening van het bijenvolk, met als gevolg verhongering of verkleumen door de kou. Bijenhouders horen de volken aan het einde van het seizoen op sterkte en gezondheid in te kunnen schatten en de bijen uiterlijk voor half september van voldoende voedsel te voorzien. Dit kan deels door middel van het bijvoeren van een suikeroplossing. Daarnaast is voldoende en een gevarieerd aanbod van stuifmeel in de zomer en het vroege najaar, essentieel voor de gezondheid van de winterbijen.
Het voedselaanbod (kwaliteit en kwantiteit) voor bijen loopt sterk terug door o.a. habitatverlies, vergrassing, stikstofdepositie en klimaatverandering. Samenwerkingen met partners als natuurbeheerders en overheden moeten het tij keren. Uiteraard kun je zelf ook iets doen door bijvoorbeeld je eigen tuin of balkon te vergroenen door bijvriendelijke planten aan te planten.
Plagen en ziekten
Andere oorzaken voor de wintersterfte onder honingbijen zijn plagen en ziekten. Honingbijen worden geteisterd door parasieten zoals bijvoorbeeld de Varroamijt. Het is aan de bijenhouder om hier actief naar te handelen. Dit kan door het toedienen van natuurlijke beschermingsmiddelen als door selectie op basis van gewenste eigenschappen. Onbehandelde volken starten doorgaans met zwakkere bijen aan de winterperiode en daarmee is de kans op uitval tijdens de winter groter. De NBV adviseert imkers dan ook om in principe het door WUR opgestelde 3-gangen menu te volgen dat concrete stappen van behandeling gedurende het seizoen voorschrijft. Het niet-behandelen van bijenvolken tegen de varroamijt is mogelijk, maar daar dient voldoende kennis en monitoring van de gezondheid van het volk aan ten grondslag te liggen. De NBV biedt haar leden kennis en ondersteuning om de bijengezondheid te optimaliseren en om afgewogen keuzes op dit gebied te kunnen maken.
Andere oorzaken
Zoals gezegd is WUR bezig met het analyseren van de onderzoeksresultaten. Het is daarom nog niet met zekerheid te zeggen welke andere factoren een doorslaggevende rol spelen in de wintersterfte. Hierbij kun je denken aan de wisselvalligheid in temperaturen waarbij het kwik rond de jaarwisseling op plaatsen in het land boven 16° Celsius kwam. Deze weersinvloeden hebben direct een relatie tot de aanwezigheid van broed in het volk en de mate waarin de varroamijt kan floreren.
Ook een overvloedig pesticidengebruik wordt vaak in verband gebracht met bijensterfte. Dat effect zou moeten afnemen door een Europees verbod, maar als gevolg van toegelaten uitzonderingen worden stoffen als neonicotinoiden nog steeds toegepast. Daarnaast richt het onderzoek zich specifiek op wintersterfte, waardoor er door de onderzoekers minder naar pesticiden en herbiciden wordt gekeken. Daardoor blijven cumulatieve effecten, zoals een mogelijke stelselmatige verzwakking van bijen door de tijd, buiten beeld. Dat zou ze ook vatbaarder kunnen maken voor bijvoorbeeld de varroamijt. De beschikbaarheid van voldoende voeding kan beinvloed worden door het gebruik van herbiciden, maar ook als gevolg van klimaatverandering. Er valt kortom nogal wat te onderzoeken.
Gecertificeerd bijenhouder worden
Met het houden van honingbijen komt een niet te onderschatten verantwoordelijkheid. De NBV biedt als landelijke vereniging diverse hoogstaande cursussen om zowel de beginnende als de gevorderde imker de kennis en vaardigheden van het vak te leren. Door het behalen van een NBV-diploma vergroot de imker zijn/haar kennis over de bijen en verkleint hiermee de kans op wintersterfte. Ga voor het actuele cursusaanbod naar de website van de NBV.
