7 krachten die een veilig klimaat in de weg blijven staan (en een sprankje hoop)

We gaan het klimaat niet meer redden. Dat is de radicaal realistische conclusie als je kijkt naar de ontwikkelingen in de samenleving die verduurzaming en een veilig klimaat in de weg staan. Die stapelen zich op en worden alleen maar sterker. We kijken naar 7 krachten achter dat proces.

Het is een perfecte storm van gebeurtenissen en ontwikkelingen die allemaal tegelijk het tegenhouden van klimaatverandering in de weg staan. Ze variëren van oud zeer tot nieuwe pijnpunten en van politieke onwil tot maatschappelijk misnoegen, gelardeerd met blinde economische hebzucht. En het lijkt alsof ze na covid een boost hebben gekregen.

1 De Oorlogen

Oorlogen vervuilen, naast alle andere ellende die ze veroorzaken. De oorlogsmachine draait vrijwel volledig op fossiele brandstof, heel veel diesel en kerosine. De uitstoot daarvan valt buiten de klimaatmodellen, dus elke kilometer van elke tank en elke minuut van elk vliegtuig jaagt extra, niet gemeten en niet begrote CO2 de atmosfeer in, naast een hele hoop andere troep. Naast de oorlogen zelf en de industrie die ze gaande houdt verspreiden oorlogen ook angst bij landen die niet direct betrokken zijn. Ook die gaan hun wapenvoorraad opvoeren, vaker oefenen en (dus) meer uitstoten. Opnieuw: onvoorzien en bovenop de rest.

Oorlogen kosten ook geld. Veel geld dat ergens anders vandaan moet komen. Onder andere van het uikleden van klimaatbegrotingen. Daardoor kunnen er minder beschermende maatregelen genomen worden, en vaak ook nog later. Dat geld vloeit naar de wapenindustrie, die het doorgaans niet zo nauw neemt met schone productie en die fors meer winst genereert voor haar aandeelhouders. Wie zijn die aandeelhouders? Niet de meest duurzame en klimaatvriendelijke, want wees nu eerlijk, wie investeren er nog in wapens? Waar gaat die winst dan heen? Vooral naar beleggingen waar ze nog meer klimaatschade aanrichten, zoals oliebedrijven.

2 De Economie

Ik noemde de aandeelhouders al. Leidende beleggers op Wall Street zoals BlackRock en Chase Bank keren zich af van duurzame beleggingen. En dat is merkbaar, want het gaat om duizenden miljarden per jaar. Zij zijn onder andere financiers van de oorlogsmachine, de olie-industrie en een handjevol andere sectoren die minder met klimaat dan met geld op hebben. Waarom doen ze dat? Rechtse graaiers in de Amerikaanse politiek verzetten zich tegen ESG (Environmental, Social, Governance) richtlijnen voor beleggen en de beleggers willen – of durven – de confrontatie niet aan.

Maar oliebedrijven investeren toch steeds minder in nieuwe capaciteit? Jawel, maar A- dat is ook niet nodig om de productie uit te breiden, dat kunnen ze vaak nog met bestaande middelen en B- de winsten worden niet in groene projecten gestopt, maar uitgekeerd aan aandeelhouders, inderdaad, zoals de BlackRocks en de andere Wall Street boys, waarmee de kringloop in stand wordt gehouden.

En de belegger bepaalt. Een handjevol bedrijven, en daarbinnen en nog kleiner handjevol mensen, bepalen wat er met 99% van het geld gebeurt. Daar komt 99% van de wereldbevolking niet aan te pas, omdat die alleen kan leven door voortdurend geld te lenen. Daarover betalen ze rente, als een soort van extra belasting, zodat een substantieel deel van hun inkomen rechtstreeks terugvloeit naar de banken en de geldschieters. In tegenstelling tot al het andere in de natuur, stroomt geld in de huidige economie van beneden naar boven.

3 De Politiek

Het verzet tegen ESG richtlijnen in de VS is een van de gevolgen van een verrechtsing van de politiek, die steeds minder met duurzaamheid en klimaat op heeft. In Europa merken we dat ook steeds sterker, recent nog aan de boerenprotesten. Die hebben uiteindelijk geleid tot concessies in de Europese klimaatplannen. Dus ook hier weer minder en later. Ook politiek geinspireerd is de mogelijkheid die grote bedrijven hebben om landen aan te klagen voor enorme bedragen als die tegen bedrijfsbelangen in beslissen voor klimaatbescherming, middels ISDS. En dat doen ze volop.

Op wereldschaal bepalen steeds grotere tegenstellingen en toenemende vijandigheid de agenda. Die uiten zich in oorlogen en zorgden eerder al voor sancties die de handel in de weg staan. Die raken ook grondstoffen en producten die nodig zijn voor verduurzaming. Denk aan aardmetalen, elektrische auto’s, zonnepanelen, batterijen, windturbines etc etc. Daarin zijn we structureel afhankelijk geworden van politieke tegenstanders en daar is nog nooit iemand beter van geworden.

4 Achterlopende Infrastructuur

Ze komen regelmatig voorbij: mooie groene projecten die niet aangesloten kunnen worden op het stroomnet omdat er te weinig capaciteit is. De rem die dat op de energietransitie zet is wereldwijd voelbaar. Vreemd genoeg wordt die factor vaak buiten de groeimodellen gelaten, maar verwezen naar een voetnoot: ‘onder voorbehoud van voldoende netcapaciteit’. Het zout in de voorspellingen. Ook dat is een gevolg van politiek-economische beslissingen, toen decennia geleden eerst publieke organisaties geprivatiseerd werden, en vervolgens gesplitst in commerciele en operationele takken, zodat geld dat nodig was voor onderhoud en kwaliteit uitgekeerd kon worden aan aandeelhouders.

5 Vertragende Technologie

Technische positivo’s en klimaatingenieurs lijken overal wel een antwoord op te hebben, van het uitstrooien van chemicaliën in de atmosfeer om de zon te temperen tot het begraven of opzuigen van CO2, het bouwen van meer kernenergie of het dumpen van ijzerfosfaat in de oceanen. Hoe veelbelovend sommige verhalen ook zijn, het zijn en blijven verhalen. Onvervulde beloftes, want geen van de technieken heeft zich op voldoende schaal bewezen of laten zien dat ze überhaupt veilig zijn, voor het klimaat niet, technisch niet en economisch niet. Daar op wachten heeft geen zin. Zelfs de technisch bewezen kernenergie, met alle problemen van dien, kan geen oplossing bieden vanwege de lange tijd die nodig is voor de bouw en de kosten die altijd weer hoger uitvallen. Neem een project als Hinckley Point in het Verenigd Koninkrijk: gepland voor 2017, hopelijk in bedrijf in 2031, en tegen een veelvoud van de geplande kosten, nu begroot op 54 miljard. Hoeveel groene projecten hadden er voor dat geld in die tijd neergezet kunnen worden? En ook hier geldt: kan het net de productie dan aan, en kunnen de extra kosten wel gefinancierd worden?

6 Onvolledige Modellen

Klimaatbeleid stuurt op klimaatmodellen die de interactie van de verschillende componenten simuleren en de gevolgen proberen te voorspellen. Iets beters hebben we niet. Maar naarmate we langer met die modellen werken, blijkt hoe onvolledig ze zijn. Klimaatmodellen lopen nu eenmaal altijd achter op de realiteit, omdat ze met empirische gegevens aangepast moeten worden. In een tijd van geleidelijke verandering gaat dat best goed. Nu die veranderingen versnellen en extremer worden, lopen de modellen ook steeds sneller uit de pas. En dat is nog maar één factor.

De andere is het structureel missen van gegevens, zoals de uitstoot van militaire operaties, die niet eens wordt geregistreerd. Of de ontdekking van nieuwe bronnen van emissies die eerder onbekend waren, of nog niet actief. Die onvolledigheid kan de afwijkingen verklaren die we nu meemaken: extremen komen sneller en zijn heftiger dan voorspeld. De laatste stand van zaken: februari 2024 ligt alweer op koers voor een dik warmterecord, zowel op land als in zee. Sturen op onvolledige modellen leidt tot onvoldoende maatregelen.

7 De Mens

Homo Sapiens is een eigenwijze soort. De individuen van deze soort weten het altijd beter dan de rest van de schepsels op de planeet, waarmee ze niet eens kunnen communiceren. Het gedrag van de soort is gericht op de korte termijn en op individueel voordeel. Dat heeft al tot uitsterven van veel andere soorten geleid en het brengt nu het bestaan van het hele planetaire ecosysteem in gevaar. Want in tegenstelling tot het zelfbeeld van de soort is het leervermogen beperkt. En tot overmaat van ramp staat eeuwige onderlinge stammenstrijd een vreedzame samenleving nog steeds in de weg. Een beperkte minderheid daargelaten, is het gedrag doorgaans destructief. Gedragsregels zijn in verschillende vormen vastgelegd,  en zijn beschermd en onaantastbaar. Pogingen om daar verandering in te brengen hebben regelmatig tot extreem geweld geleid. Het vooruitzicht dat de soort zich op tijd aan de omstandigheden kan aanpassen is dan ook niet hoopvol. De gevolgen daarvan beschreef ene Darwin al eerder.

Wat kan ik eraan doen?

Die vraag kan retorisch zijn, met de handen hulpeloos in de met co2 verzadigde lucht gestoken, of oprecht, vanuit de wens of de drang om iets positiefs bij te dragen. In het tweede geval kun je nog aansluiten bij mensen die zich aan asfalt vastlijmen, met soep naar kunstwerken gooien of boos samen met grote borden door steden lopen. Je kunt biodynamische kruisbessen gaan telen of schoenen gaan maken van bananenleer. Of je kunt proberen om president van het machtigste land van de wereld te worden. Dan heb je het in elk geval geprobeerd.

Als alternatief kun je proberen de ramp te ontvluchten naar Mars, of trachten om mensen te waarschuwen door te schrijven dat het allemaal niet veel zal uithalen en je terugtrekken uit de rattenrace om rentevrij en zo groen en onafhankelijk mogelijk te gaan leven op een afgelegen plek. Maar jij en ik kunnen er weinig meer aan doen. Met voldoende jijen en ikken zou het nog hebben kunnen lukken, maar ook dat moment is voorbij, de democratie is te druk bezig met zichzelf opheffen en is daar al een eind mee gevorderd. Nog één sprankje hoop zie ik, vanuit de zekerheid dat in de toekomst niets zeker is. Dat er toch nog iets gebeurt dat de boel kan keren en dat we over het hoofd hebben gezien. Zoals we met zoveel dingen hebben gedaan. Ook het erkennen van die onzekerheid is radicaal realistisch. De kans erop is astronomisch klein. Maar hij bestaat. Als hij zich voordoet hoor je het als eerste.

Peter van Vliet