Dit is geen simulatie, dit is De Shock

De natuur doet momenteel haar werk, en geeft antwoorden op vele vragen en uitdagingen. De klimaatbeweging kan beter even rustig achterover leunen. Watching the river flow. Toekijken hoe het water de stenen gaat breken. Als je voor de wind fietst hoef je niet te trappen.

Maar geloof mij, het is geenszins onaangenaam als je in een paar weken tijd de grootste klimaat-killers – namelijk de luchtvaart, de internationale bloemenhandel en sierteelt, de internationale sport en het internationaal toerisme – van waaruit de afgelopen dertig jaar niets anders als drammerige expansie is uitgegaan ondanks de zware damp van overbodigheid en rijkeluisluxe die er uit opstijgt, in rijen van drie door het ijs ziet zakken. Helemaal niet erg dat die zelfverheerlijking – vol suprematie en vanzelfsprekendheid om zich, dwars tegen alle mondiale klimaat-mitigatiedoelstellingen in, overal ter wereld heen te laten verplaatsen, zich daar te laten verwennen, verzorgen, bedienen, en behagen – publiekelijk een flinke kras over zijn neus krijgt. Dit moest een keer gebeuren. Er zijn grenzen.

Ik hoor mensen zeggen dat wat er nu gebeurt een goede oefening ('drill') is om de klimaatcatastrofe te weerstaan. Adam Frank bijvoorbeeld noemt het een prima brandoefening ('firedrill'). Ik vind dat leuk klinken, maar denk niet dat het klopt. Wat er op dit moment plaatsvindt, geeft mij persoonlijk niet het gevoel van een oefening. Dit is geen simulatie (die uit te schakelen is), en geen communicatie (die opties heeft). Dit is een zwaar en ernstig ongeluk. Ik bedoel dat we in een crash zitten. De mensheid is in shock.

Toen ik vrij jong was (16 en 17 jaar oud), had ik twee behoorlijk grote vrachtwagenongevallen (als bijrijder). Het viel me op dat alle betrokkenen dagenlang bleek en stil rondliepen, en hoeveel dagen het duurde voordat zo'n fatale gebeurtenis tot iedereen doordrong. Dat ga je nu ook zien. Niemand huilt. De vaak gebruikte term 'uitgestorven' voor schaarse momenten van verlaten winkelstraten, krijgt een onaangename andere betekenis zonder te worden opgemerkt. Ontmoetingen tussen mensen krijgen een andere glans, door het onzeker elkaar aftastend aanzien alsof er iets onder die ander is weggetrokken, en die ander nu ergens gepositioneerd is wat je samen nog niet hebt bepaald, en ook nog niet kan bepalen, onbewust zoekend naar dingen die ons aandrijven, en op die manier vasthouden. Het zijn korte momenten weliswaar. Het is ook zeker niet onaangenaam, maar het gevoel is van de ankers.

En terecht, vrees ik. We zijn met ons power play gedurende de afgelopen twintig jaar essentiële basisvoorwaarden van bijna alle natuurlijke processen blijven aftakelen, en dus heel onvoorzichtig geweest met processen die vreselijk wreed kunnen uithalen als ze te lang gemarteld worden.
Corona wordt de lakmoesproef (een test die uitsluitsel geeft over iets wat nog onzeker of twijfelachtig is) van de constatering dat we het complete aardse levenswonder in de vernieling aan het draaien zijn. De schroeven zijn los, de toekomst valt in duigen, en de mens houdt zijn hart vast. Iedereen zal weer rond dat gevoel moeten leren lopen.

Ik bedoel bijvoorbeeld dat deze epidemie een existentiële schokgolf door het thuisgevoel van vooral de jongere generaties zal jagen; dat kinderen en tieners met andere ogen naar hun ouders zullen kijken. Weten ze het nog wel, en klopte het wel?

De hedonistische en vrij egoïstische manier van omgaan met essentiële natuurlijke processen die hun ouders hen als haalbaar, regelbaar en zegenrijk hebben voorgetekend, onderwezen, voorgeleefd, en hebben laten meebeleven, blijkt drijfzand waarin ineens alles tot en met vaste inkomens, pensioenen, basisonderdelen van de maatschappij (zoals gezondheidszorg, onderwijs, democratie) en het leven zelf kunnen verdwijnen. Dit kan er voor zorgen dat hun motivatie en inzet voor de klimaatstrijd scherper en beslister wordt. Bereidwilliger om veel hedonisme op te geven in ruil voor veilige en snelle emissiereductie, minder onnozelheid over de haalbaarheid en stabiliteit van hightech oplossingen, en kritischer tegenover vage en zwakke plannen om op lange termijn de uitstoot onder controle te krijgen.

Een hoofdprobleem blijft wel dat we ze een begaanbare weg moeten wijzen. Geen uitgewerkt plan, maar een paar uitgekookte basisideeën die het convergeren kunnen triggeren. Een doodlopende steeg durft niemand in. Een licht aan de horizon doet wonderen. Mensen zijn inventief als ze eenmaal samen de gang krijgen.

Conclusie: De strategische discussie binnen de klimaatbeweging moet de stenen breken –onderlinge tegenstellingen bedoel ik – die tot nu toe hun voorstellen hebben gedempt tot onhoorbaar zwak getjilp. XR en FforF moeten een veel duidelijker standpunt innemen over hoe acuut een noodstop op het gebruik van fossiele brandstoffen kan worden bereikt door de lokale economieën te herstructureren en zo internationale stromen en interacties tot een basaal niveau terug te brengen. Zie ook het voorstel van Dixson-Declève, Lovins, Schellnhuber en Raworth.

Jac B. Nijssen