Hoe schimmels onze gezondheid waarborgen, en die soms ook bedreigen

Microbiota klinkt als woord misschien een beetje eng, maar we hebben ze hard nodig. Het is de verzamelterm voor micro-organismen zoals schimmels, bacteriën en gisten. Schimmels en andere micro-organismen staan steeds meer in de belangstelling van de wetenschap vanwege hun belangrijke rol in veel stofwisselingsprocessen. De bodem zit er vol mee, net als onze darmen. Daar kunnen ze veel goeds doen, maar ook veel schade aanrichten. Want de ene schimmel is de andere niet.

Zo komen schimmelinfecties vaak voor en die kunnen gevaarlijk zijn. Om (ernstige) schimmelinfecties te bestrijden, wordt veelvuldig gebruik gemaakt van antimyotica’s, schimmeldodende middelen. Schimmels raken echter regelmatig resistent tegen deze middelen. Het aantal schimmelsoorten dat bij mensen infecties kan zorgen loopt op en ziekenhuizen melden nieuwe resistente schimmels. Niet alleen de mens heeft last van de toename van levensbedreigende schimmels. Amfibieën, gewassen, bomen en planten worden ernstig bedreigd door schimmelinfecties, wat de biodiversiteit wereldwijd in groot gevaar brengt.

De KNAW, Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen organiseerde er onlangs een online symposium over. Dat kun je op Youtube terugkijken:

Maar niet alle schimmels zijn per definitie slecht nieuws.

Mycorrhiza, de bodembewerkers

Schimmels vervullen bij planten een verbindende rol ondergronds, ze vormen een soort communicatienetwerk dat ook zorgt voor een betere uitwisseling van voedingsstoffen, koolstof en water. Dit systeem wordt mycorrhiza genoemd. Mycorrhiza zorgt voor gezonde grond, die op zijn beurt zorgt voor gezonde gewassen die beter bestand zijn tegen ziektes, aanvallen van insecten en droogte. Een ander bijkomend voordeel is dat de structuur van de bodem beter geschikt wordt om water vast te houden.

Nu de wetenschap meer belangstelling heeft gekregen voor mycologie, neemt ook de interesse in mycorrhizale schimmels toe en beginnen tuinders en boeren het belang te zien van dit ondergrondse schimmelnetwerk. Gewassen die geteeld zijn op gezond land met mycorrhizale schimmels, leveren een grotere oogst op en ze bevatten meer voedingsstoffen, wat goed is voor de gezondheid.

Jeff Lowenfels schreef dit verhelderende boek over mycorrhizale schimmels en hun toepassingen.

Wat hebben goede schimmels nodig?

Schimmels kunnen niet tegen het gebruik van pesticiden en kunstmest, ook intensieve bodembewerking verstoort het ondergrondse evenwicht ernstig. Bewust bodemgebruik en bodembeheer, biologische landbouw, is de sleutel tot het behouden van de mycorrhizale schimmels. Eosta, een bedrijf dat zich inzet voor gezonde en duurzame voeding, steunt een nieuw onderzoek waarin het verband tussen gezondheid, teeltwijze en microbiotische biodiversiteit en wordt onderzocht en een studie van Bac2Nature en de Universiteit Maastricht naar de verbanden tussen spijsvertering, teeltwijze en microbiële biodiversiteit. Microscopische biodiversiteit is het hoofdingrediënt voor de gezondheid van mensen. Volkert Engelsman, directeur van Eosta: ‘Het is al lang bekend dat intensieve landbouw de diversiteit van het microbioom in de grond verarmt. Maar nu is er ook bewijs dat intensieve landbouw het microbioom in ons voedsel verarmt. En dat is mogelijk niet zo gunstig voor de gezondheid.’

Biologische voeding

Er zijn geen harde wetenschappelijke bewijzen dat biologische voedingsmiddelen gezonder zijn dan reguliere producten, maar de aanwijzingen hiervoor zijn wel aanwezig. Biologische voedingsmiddelen  bevatten geen (of in ieder geval minder) pesticiden en meer stoffen als antioxidanten. Uit een onderzoek van Stanford University uit 2012 kwam ook naar voren dat de hoeveelheid multiresistente bacteriën in biologische voedingsmiddelen aanzienlijk minder was. Een Oostenrijks onderzoek uit 2019 concludeert echter ook dat bij biologische voeding de diversiteit van het microbioom vele malen groter is.

Wist je dat je bij het eten van een appel zo’n 100 miljoen bacteriën binnenkrijgt? En de diversiteit van de bacteriën op een biologische appel is veel groter, met name in het vruchtvlees. In een Oostenrijks appel-onderzoek was de biodiversiteit van een biologische appel 50% hoger. Opvallend genoeg zaten de meeste bacteriën niet op de schil. De grootste hoeveelheid bacteriën en de grootste verschillen in biodiversiteit werden aangetroffen in het vruchtvlees en het klokhuis.

Het microbioom en gezondheid

Het eerste echte bewijs dat het microbioom op of in voedsel ook het microbioom in het lichaam beïnvloedt, komt uit een onderzoek dat gepubliceerd werd in Nature  van 25 mei 2020. Hierin werd aangetoond dat gefermenteerd voedsel melkzuurbacteriën levert aan onze darmen en bloed. Het microbioom heeft veel invloed op de gezondheid. Onderzoeken tonen aan dat microben een rol kunnen spelen bij gewichtsproblemen en dat ze invloed uitoefenen op organen. Ook blijkt er een verband te zijn tussen gezondheid en de diversiteit van het microbioom in het spijsverteringsstelsel. Onderzoekers van de Metagenome-Wide Association stellen dat het ontwikkelen van chronische ziekten als Diabetes 2 of reumatische artritis, kunnen samenhangen met het verlies van biodiversiteit van het microbioom in de darmen. Tim Spector, hoogleraar genetische epidemiologie in Londen, benadrukte in zijn boek The Diet Myth ook al dat vers en biologisch eten van groot belang is om de diversiteit van microben in ons lichaam op peil te houden.

Invloed van leefstijl op het microbioom in het lichaam

De westerse stijl van leven doet niet veel goeds voor het microbioom in het lichaam. Junk-food en voedsel afkomstig van intensieve landbouw betekent voedsel met veel minder microbiotische biodiversiteit dan ons microbioom nodig heeft. Inheemse volkeren, die nog leven als jagers en verzamelaars, hebben een veel hogere biodiversiteit in hun darmen. Net als mensen in de zogeheten ‘blue zones’ (gebieden op aarde waar mensen ouder dan gemiddeld worden), waar veel lokale, verse, zelf verbouwde producten genuttigd worden. Ook belangrijk is het contact met de natuurlijke omgeving en met name de bodem. Zo worden kinderen die buitenspelen blootgesteld aan een grote diversiteit van micro-organismen die helpen bij het opbouwen van het immuunsysteem en allergieën helpen voorkomen.

Biodiversiteit en de planeet

Voor de aarde, en daarmee ook voor de mens, is biodiversiteit cruciaal. De uitdagingen op het gebied van energie, schoon water, voedsel, gezondheid en ecosystemen hangen samen met de biodiversiteit, zo werd gesteld door het samenwerkingsverband van verschillende universiteiten in 2016. Volkert Engelsman, directeur van Eosta, zeg het zo: ‘We hebben de macro-biodiversiteit van de planeet afgebroken, dus de micro-biodiversiteit komt ons nu lastigvallen’. Het is belangrijk om te beseffen dat we microscopisch leven niet als onze vijand, maar als onze helpers gaan zien en de balans herstellen.